25 maja 1975 r. Sejm PRL uchwalił ustawę o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. W praktyce oznaczało to likwidację powiatów, zwiększenie liczby województw i wzmocnienie gmin, poprzez przekazanie im większości uprawnień organów stopnia powiatowego. W ten sposób Korfantów stał się siedzibą jednej z 61 gmin województwa opolskiego. Podlegały mu teraz m.in.: Przechód i Ścinawa Nyska – siedziby wcześniej istniejących gromad. Wyliczenie 25 sołectw wchodzących w skład gminy możemy odnaleźć w Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu, z dnia 2 lutego 1976 r.: Borek, Gryzów, Jegielnica, Korfantów, Kuźnica Ligocka, Kuropas, Myszowice, Niesiebędowice, Pleśnica, Piechocice, Przydroże Małe, Przydroże Wielkie, Puszyna, Przechód, Rączka, Rzymkowice, Rynarcice, Stara Jamka, Ścinawa Mała, Ścinawa Nyska, Ulianówka, Wielkie Łąki, Włodary, Węża i Włostowa. W przeszłości miejscowości te doświadczały losów Śląska, krainy na pograniczu wpływów Polski, Czech, Austrii i Niemiec, podlegając kolejnym przeobrażeniom polityczno-administracyjnym.

Do połowy XV w. większość z nich wchodziła w skład posiadłości Piastów Opolskich (księstwo niemodlińskie i opolskie), niektóre zaś stały się własnością biskupów wrocławskich (biskupie księstwo nysko-grodkowskie). Od XVI w. coraz mocniej usadawiły się tu niemieckie rody magnackie. Dla obszaru tych latyfundiów rolę lokalnych centrów pełniły: Korfantów, Ścinawa Mała i Przechód.

W okresie prusko-niemieckim (od połowy XVIII, do połowy XX w.) ziemie dzisiejszej gminy Korfantów administracyjnie były związane z rejencją opolską i z kilkoma powiatami: niemodlińskim, opolskim, prudnickim i nyskim. Po przejęciu Śląska przez państwo polskie, Korfantów wraz z otaczającymi go ziemiami znalazł się w województwie śląsko-dąbrowskim, a od 1950 r. w opolskim. Początkowo, do 1954 r., miejscowości gminy należały do trzech powiatów: niemodlińskiego, nyskiego i prudnickiego, następnie, aż do roku 1972 do dwóch: nyskiego i niemodlińskiego, po 1975 r. do jednego – niemodlińskiego.

Po przeszło 40 latach meandrów transformacji ustrojowych PRL, w 1989 r. rozpoczęto reformę samorządu terytorialnego. 24 lipca 1998 r. Sejm RP uchwalił ustawę o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Powrócono w niej do idei trzech szczebli podziału państwa: gmina, powiat, województwo. Od l stycznia 1999 r. gmina Korfantów znalazła się w powiecie nyskim.

---

ŚLĄSK PIASTOWSKI

W granicach państwa polskiego. Przyjmuje się, że w IX w. Śląsk wchodził w skład państwa wielkomorawskiego, a po jego upadku, w skład państwa czeskiego. W granice Polski wszedł pod koniec X w., za panowania Mieszka I. W czasie wojny polsko-niemieckiej (1002-1018), za panowania Bolesława Chrobrego, feudałowie niemieccy napotkali zdecydowany opór hufców polskich właśnie na Śląsku, nad rzeką Bóbr, pod Głogowem i pod Niemczą. W latach 30. XI w. wykorzystując osłabienie Polski spowodowane buntem Bezpryma – brata Mieszka II i antyfeudalnym powstaniem ludowym, na Śląsk najechał zbrojnie książę czeski Brzetysław I, podporządkowując sobie tę dzielnicę na kilkanaście lat. W 1050 r. wojska Kazimierza Odnowiciela zaskoczyły załogi czeskie w miastach śląskich i wyparły je z kraju. Ceną za odzyskanie Śląska był trybut jaki Polska musiała płacić Czechom (postanowienie układu w Kwedlinburgu – 1054). Zależność trybutową zrzucił Bolesław Szczodry tocząc z południowymi sąsiadami wojny o panowanie na Śląsku w latach 1070, 1071 i 1072. Śląsk wracał powoli do bogactwa i znaczenia, by za rządów Władysława Hermana odegrać ważną rolę w dziejach wewnętrznych Polski. Wówczas to, namiestnik śląski Magnus, wspierany przez opozycję antyksiążęcą i Czechy, wystąpił przeciwko znienawidzonemu wielkorządcy Sieciechowi. W czasie wojny, w której z jednej strony stanęli opozycjoniści: syn Władysława Hermana – Zbigniew i książę czeski Brzetysław II, a z drugiej sam Książę Władysław, Śląsk został spustoszony, a Czesi zagarnęli gród Kłodzko. W 1097 r. doszło do wydzielenia Śląska, jako osobnej dzielnicy Zbigniewowi. Gdy ten jednak ponownie wystąpił przeciw ojcu, Śląsk bez Wrocławia otrzymał młodszy syn Władysława – Bolesław Krzywousty. Po śmierci Władysława Hermana rychło między braćmi, Zbigniewem i Bolesławem, doszło do konfliktu. Obaj szukali poparcia dla swoich aspiracji u sąsiadów. Jednocześnie Bolesław, wbrew wcześniejszej polityce ojca zaprzestał płacenia daniny Czechom z racji posiadania Śląska. Pierwsza dekada XI w. to okres, w którym Śląsk stał się areną nieustannych konfliktów Polski z Czechami i Niemcami. Ostatecznie, w 1109 r., po odparciu wojsk niemieckich dowodzonych przez Henryka V, Bolesław wzmocnił swoją pozycję w prowincji.

ROZBICIE DZIELNICOWE

Powstanie Księstwa Opolskiego. W 1138 r., zgodnie z testamentem Bolesława Krzywoustego Śląsk jako dzielnica dziedziczna przypadł najstarszemu Piastowiczowi – Władysławowi, który jednocześnie rządził jako senior na Krakowie. Kiedy w 1146 r. Władysława wygnano ze Śląska, dzielnicę przejął Bolesław Kędzierzawy. Władysław już nie wrócił na Śląsk. Jego synowie odzyskali swą dzielnicę w parę lat po śmierci ojca. Stało się to na mocy układu z Norymbergii (1163). Według Zygmunta Borasa początkowo nie doszło do podziału Śląska lecz całością rządził starszy syn Władysława – Bolesław Wysoki. Dopiero pod koniec lat 60. XII w. podzielono ziemię śląską. Bolesław pozostał na Dolnym Śląsku, ziemię raciborską otrzymał jego młodszy brat, Mieszko Plątonogi, a syn Bolesława – Jarosław Opolski przejął Opole w formie dożywocia. Po śmierci Jarosława Mieszko zagarnął ziemię opolską, która na stałe pozostała w granicach jego państwa. W ten sposób Mieszko I Plątonogi stał się pierwszym władcą wyodrębnionego księstwa górnośląskiego, zwanego oficjalnie opolskim.

Podział Górnego Śląska. Następcami Mieszka na tronie opolskim byli: Kazimierz I, Mieszko II Otyły i Władysław. Po śmierci tego ostatniego, w 1281 r., doszło do pierwszego podziału Górnego Śląska pomiędzy synów Władysława: Mieszka I, Kazimierza II, Bolka I i Przemka. Ziemię niemodlińską, z którą należy utożsamiać tereny dzisiejszej gminy Korfantów, otrzymał Bolko I opolski. W 1313 r. po śmierci Bolka I, ziemie niemodlińską, Głodówek i Białą Prudnicką otrzymał najstarszy jego syn Bolko I niemodliński zwany Pierworodnym. Bolko był jednym z pierwszych książąt piastowskich, którzy 18 lutego 1327 r. uznali zwierzchnictwa czeskiego króla Jana Luksemburczyka. Wyrazem wdzięczności za poparcie interesów korony czeskiej było nadanie księciu niemodlińskiemu należącego wcześniej do Moraw Prudnika wraz z okręgiem.

POD RZĄDAMI KORONY CZESKIEJ

Przeobrażenia Śląska pod panowaniem czeskim. Złożenie hołdu królowi czeskiemu przez władców górnośląskich: Bolka niemodlińskiego, Leszka raciborskiego, Kazimierza cieszyńskiego, Władysława kozielskiego i Bolka opolskiego rozpoczęło proces podporządkowywania Śląska Czechom. W 1331 r. cała dzielnica była już w rękach Luksemburgów. Stąd, kolejne przeobrażenia prawno-administracyjne na Górnym Śląsku odbywały się pod panowaniem: Luksemburgów, Albrechta Habsburga, Władysława Pogrobowca, Jerzego z Podiebradu, Macieja Korwina i Jagiellonów – Władysława i Ludwika.

Bolesław I niemodliński zmarł między 1362, a 1365 r. Dziedziczyli po nim trzej synowie: Bolesław II, Wacław i Henryk. Dwaj pierwsi zmarli kilka lat później (Bolesław w 1367, a Wacław w 1369 r.). Henryk zawarł z kuzynami: księciem Władysławem II i Bolkiem III układ na przeżycie. Zgodnie z nim, gdy w 1382 r. umarł Henryk i Bolko III, spadkiem podzielili się Władysław i Bolesławowicze: Jan I Kropidło, Bolesław IV Stary, Henryk i Bernard. Władysław otrzymał Głogówek z okręgiem i połowę Prudnika, natomiast synowie Bolesława III – Niemodlin i drugą połowę Prudnika. Po krótkim okresie współrządów, w 1410 r., dokonano podziału spadku po ojcu. Ziemię niemodlińską dostał Bernard.

Konsolidacja ziem. Wobec bezpotomnej śmierci Władysława II i Bernarda niemodlińskiego, ich ziemie znalazły się w rękach syna Bolesława IV Starego – Bolka V Husyty, a gdy i ten zmarł bezpotomnie w 1460 r., panem całej Opolszczyzny został Mikołaj I opolski (brat Bolka).

Synowie Mikołaja I: Mikołaj II niemodliński i Jan II, rządzili wspólnie po śmierci ojca. Pierwszego z nich stracono w 1497 r. za popełniony w ataku szału zamach na biskupa wrocławskiego i namiestnika królewskiego, w czasie zjazdu książąt w Nysie. Drugi – Jan II Dobry dożył głębokiej starości. Zmarł 27 marca 1532 r. i został uroczyście pochowany w Kościele św. Krzyża w Opolu razem ze zbroją i sztandarem. Był on ostatnim przedstawicielem opolsko-raciborskiej linii Piastów.

KSIĘSTWO   BISKUPIE

Po śmierci Bolesława Krzywoustego rozpoczął się okres rozsadzania od wewnątrz państwa polskiego. Proces rozbicia był szczególnie widoczny na Śląsku. Obok wielu piastowskich księstw powstało jedno niepiastowskie, księstwo biskupów wrocławskich. Obejmowało ono kasztelanię otmuchowską i nyską, a od połowy XIV w. miasto Grodków wraz z powiatem sądowym. U schyłku XIII w. księstwo liczyło 218 wsi oraz 5 miast i zajmowało terytorium 1600 km2. Był to organizm polityczny, tak jak inne księstwa dzielnicowe, na wpół suwerenny. Wraz z całym regionem wszedł w zależność od króla czeskiego, a w XVI w. wraz z Czechami przeszedł pod zwierzchnictwo Habsburgów. W skład księstwa biskupiego, aż do momentu sekularyzacji jego ziem, w różnych okresach należało siedem miejscowości dzisiejszej gminy Korfantów: Gryzów (który należał do dwóch właścicieli: byli to biskup wrocławski i spadkobiercy rodziny Mettich), Jegielnica, Rynarcice, Ścinawa Nyska, Węża, Włodary i Ścinawa Mała, która wchodziła w skład posiadłości biskupich w XIII w.

W KSIĘSTWIE OPOLSKIM I NIEMODLIŃSKIM

Początki Korfantowa. O ile początek osadnictwa na ziemiach południowych naszej gminy należy łączyć z akcją kolonizacyjną zapoczątkowaną przez biskupów wrocławskich, to początki Korfantowa i ziem północnych gminy były związane z ekspansją kolonizacyjną zainicjowaną przez władców księstwa opolskiego i niemodlińskiego.

Rejon, którym położony jest Korfantów przechodził najbujniejszy rozwój gospodarki w XIII w. Związane to było m. in. z występowaniem w tej okolicy dobrych gleb i złóż torfu. W tym okresie powstał cały szereg miast, które w większości bez zmian przetrwały do końca XIX w. Domniemuje się, że w XIII w. Korfantów nie był jeszcze miastem. Najprawdopodobniej prawa miejskie uzyskał dopiero w drugiej połowie XIV w., kiedy to zakończył się już wielki okres lokacji miast. Osady typu targowego, takie jak Korfantów, były z zasady niewielkimi miastami na peryferiach Śląska. Pod względem ekonomicznym niewiele różniły się od otaczających je miejscowości, nie posiadających praw miejskich. Ciążyły na nich opłaty i obowiązek służby na rzecz księcia. W związku z tym, że dokładna data lokacji Korfantowa nie jest znana, najczęściej przyjmuje się za punkt wyjściowy do rozważań o najstarszych dziejach miasta, wzmiankę dotyczącą miejscowego kościoła, pochodzącą z 1335 r. Wówczas określono Korfantów mianem Hurthland. W późniejszych dokumentach w odniesieniu do Korfantowa występuje nazwa Friedland. Występowanie obywateli, czy też właścicieli Korfantowa w dokumentach książęcych Bolka, Henryka, czy Bernarda świadczy o tym, że już w XV w. miasto było politycznym centrum dla sąsiednich miejscowości. Niestety źródła nie przynoszą nam informacji na temat organizacji władz miejskich Korfantowa.

W przypadku drugiego co do wielkości miasta ziemi korfantowskiej – Ścinawy Małej, pewne informacje istnieją. Miasto zostało lokowane, zapewne na prawie zachodnim, około 1222 r. W dokumencie z 1236 r. dotyczącym przekazania ośrodka targowego biskupowi wrocławskiemu Tomaszowi I, występuje wójt ścinawski Godinus. Wiadomo także, że w 1268 r. rezydował tu kasztelan książęcy. O randze Ścinawy świadczyło jej uczestniczenie w porozumieniu miast śląskich dotyczącym ścigania i karania śmiercią złodziei, morderców, podpalaczy, gwałcicieli i innych zbrodniarzy. Do układu należał także Niemodlin, Głogówek, Biała oraz Prudnik.

Spośród pozostałych miejscowości gminy większość, podobnie jak Korfantów i Ścinawa Mała, powstała w okresie średniowiecza, od XIII do XV w. Możemy je wymienić za Henrykiem Borkiem: Przechód – 1333 r., Stara Jamka, Puszyna, Przydroże Wielkie, Węża, Kuropas, Myszowice, Niesiebędowice – 1300 r., Piechocice – 1412 r., Rączka – 1346 r., Pleśnica –m 1410 r., Przydroże Małe – 1447 r., Ścinawa Nyska – 1235 r., Jegielnica – 1285 r., Gryzów, Włodary, Rynarcice – 1284 r. Pozostałe miejscowości powstały w późniejszych latach.

W GRANICACH PAŃSTWA HABSBURGÓW

Śląsk Opolski pod panowaniem Habsburgów. Po śmierci Ludwika Jagiellończyka w 1526 r., Śląsk jako część Czech przeszedł pod panowanie Habsburgów – królów czeskich. Bezpośrednio pod panowanie króla czeskiego przeszło także księstwo opolsko-raciborskie Jana Dobrego. Po jego śmierci, do roku 1543, dzielnicę objął Jerzy Hohenzollern. Następnie ziemię opolską przejął pod bezpośrednie zarządy Ferdynand Habsburg – wnuk cesarza Maksymiliana. W latach 1552-1556 księstwo otrzymała Izabela, córka Zygmunta I, jako jej uposażenie w zamian za zrzeczenie się przez nią oraz przez jej syna Jana Zygmunta pretensji do tronu węgierskiego.

Górny Śląsk, aż do połowy XVII w., często był wykorzystywany przez Habsburgów jako zastaw, czy też element układów dynastycznych. Panowali tu: Zygmunt Batory, Gabor Bethelen, Władysław IV Waza i Jan II Kazimierz.

Tworzenie nowoczesnego systemu administracyjnego. Już za czasów cesarza Maksymiliana zaczęło się budowanie nowoczesnego aparatu państwowego w Austrii. W miarę jak posiadłości Habsburgów rozszerzały się, a państwo przeobrażało się w wielkie, bardzo rozległe mocarstwo powstała konieczność nowego zorganizowania aparatu władzy. W dniu l stycznia 1527 r. wydał Ferdynand statut nazwany „Porządkiem dworsko-państwowym”. Odnosił się on zarówno do Austrii, jak i do Węgier i Czech, a zatem i do Śląska. W zasadzie ta swoista konstytucja administracji państwowej przetrwała w monarchii habsburskiej, prawie bez zmian do 1848 rok.

Na czele wspólnych władz dla całego państwa stała Tajna Rada. Najwyższą instancją sądową była Rada Dworska. Sprawy finansów powierzono Izbie Nadwornej, natomiast zagadnienia wojskowe – Nadwornej Radzie Wojennej. Reprezentantem władz centralnych na terenie Śląska był starosta generalny. Wykonywał on uchwały sejmu, którego instytucja na dobre usadowiła się na Śląsku już w XV w. Sprawował on także funkcje państwowe: czuwał na sądownictwem, skarbowością i wojskowością. W poszczególnych księstwach istnieli starostowie ziemscy, nie posiadający jednak większych uprawnień. Pod koniec rządów austriackich na Śląsku istniało siedem księstw pod panowaniem Habsburgów, w tym opolsko-raciborskie oraz siedem księstw należących do różnych władców. Funkcjonowało tu także pięć państewek stanowych i miasta królewskie. W miastach sprawowała władzę rada miejska, czyli magistrat, pochodzący z wyborów. Na czele rady stał burmistrz. Członkowie rady byli zatwierdzani przez starostę. Na terenie ziemi korfantowskiej w okresie austriackim istniały dwa miasta: Ścinawa Mała i Korfantów.

Oprócz dużych terytoriów podziału wewnętrznego, na Śląsku istniała spora ilość obszarów, których właścicielami były niemieckie, czeskie, czy też węgierskie rody magnackie. Proces powstawania latyfundiów szlacheckich rozpoczął się już w XV w. W przypadku majątku Friedland, pierwsza wzmianka dotycząca prywatnego właściciela pochodzi z 1470 r. Wówczas to Paulik z Fridlantu sprzedał miasto i majątek Dlugomilowi z Beraw. I choć Jan Dobry na krótko odzyskał kontrolę nad tą ziemią, to na początku XVI w. majątek ziemski Friedland znów przeszedł w prywatne ręce i pozostał prywatną własnością do połowy XX w. Władały nim kolejno rody: Schaff-Gotsch, Denewitz, Mettich, Buchta, Nowagk, Burghauss i Puckler. Podobnie było w całej okolicy. W Przydrożu Małym właścicielami majątku były m. in. rody: Herberstein, Erdman, Hoditz i Stahremberg. Puszyną rządził ród Ballestremów. Ścinawa Mała była własnością m. in. rodziny Callenberg-Muskau, Haugwitz i Tischler. Właścicielami Przechodu od XV do XVIII w. był ród Prószkowskich (Proscau ), następnie zaś Dietrichstein.

OKRES   PRUSKO-NIEMIECKI

Wojny śląskie. 16 grudnia 1740 r. wojska pruskie wkroczyły na Śląsk. Rozpoczął się tym samym okres wojen śląskich. Agresja militarna była usprawiedliwiana „prawem historycznym wzięcia w posiadanie” tego regionu. Mieszkańcy Korfantowa i okolicznych miejscowości dwukrotnie mogli oglądać kolumny pruskiego wojska. 5 kwietnia 1741 r. armia Fryderyka II przybyła do Korfantowa z pobliskiej Ścinawy, po czym ruszyła w kierunku Nysy. 3 października z wojskiem pojawił się sam Fryderyk Wielki. Rozbił obóz miedzy Korfantowem a Puszyną. 9 października król udał się do Przydroża Małego, na spotkanie z głównodowodzącym wojsk austriackich feldmarszałkiem Neippergiem i ambasadorem brytyjskim lordem Hyndfordem. W wyniku porozumienia prusko-austriackiego podpisano konwencję przydroską, w myśl której w zamian za swobodę ruchów Austriaków wobec Francji i Bawarii, Prusy otrzymały Górny Śląsk i obietnicę przejęcia Dolnego Śląska. Pokój berliński kończący ten etap wojen śląskich (1742), oddał w ręce pruskie cały region śląski, a wraz z nim Korfantów. Stan posiadania Prusy potwierdziły jeszcze raz traktatem z Hubertsburga (1763).

Nowy podział administracyjny. Natychmiast po zajęciu Śląska w 1741 r., Prusacy rozpoczęli reformę administracji. Szła ona w kierunku usunięcia wszelkich śladów organizacji stanowych, mając równocześnie na celu upodobnienie administracji śląskiej do wzorców pruskich. We Wrocławiu i w Głogowie utworzono dwie kamery wojenno-dominalne, które zarządzały departamentami, te zaś podzielono na powiaty. Kamery podporządkowane były śląskiemu ministrowi prowincjonalnemu. Na czele powiatów stali landraci mianowani przez króla.

W nowych pruskich warunkach Korfantów i Ścinawa Mała utraciły prawa miejskie. Zmieniły się także granice powiatów. Sam powiat niemodliński, w 1742 r. liczył 393 km kw. Na tym obszarze istniały dwa miasta, jedno miejsce targowe (Korfantów) oraz 60 wsi. W 1787 r., w powiecie mieszkało ponad 15 tys. osób. Ścinawę Małą włączono do powiatu prudnickiego, natomiast Kuźnicę Ligocką, Włostowę, Starą Jamkę, Piechocice, Puszynę i Pleśnicę – do powiatu opolskiego.

Początki samorządu na Śląsku. Dalsze istotne zmiany w porządku prawno-administracyjnym na Śląsku zaszły na początku XIX w. Zlikwidowano urząd ministra śląskiego. Sam Śląsk został jedną z prowincji Prus, na czele której stał nadprezydent. Prowincja śląska podzielona została na cztery rejencje: wrocławską, opolską, legnicką i dzierżoniowską, ta ostania jednak wkrótce została zlikwidowana. Rejencjami rządzili prezydenci, a na czele powiatów stali landraci. Wprowadzenie nowego podziału administracyjnego było związane z reformami ministra pruskiego barona Karla von Steina, autora ordynacji miejskiej ustanowionej edyktem królewskim z 19 listopada 1808 r. Reforma wprowadzała na terenie Prus magistracki system samorządu miast. Ponownie doszło do korekty granic powiatów. Do powiatu niemidlińskiego powróciły m. in. Włostowa, Kuźnica Ligocka, Stara Jamka, Piechocice, Puszyna i Pleśnica. W 1817 r. powiat liczył 604 km kw. W jego skład wchodziły dwa miasta, osada targowa i 93 wsie.

Przywrócenie praw miejskich. Praw miejskich utraconych tuż po zajęciu Śląska przez Prusy, Ścinawie nie udało się odzyskać już nigdy. Natomiast Korfantów uzyskał status miasta ponownie w 1867 r., łącząc się ze wsią o tej samej nazwie. W załączniku do Dziennika Urzędowego Królewskiego Urzędu w Opolu, z 1867 r., możemy przeczytać:

„My, Wilhelm, z bożej laski Król Prus.
Na podstawie zapisów § l, ust. 2 ordynacji miejskiej z 30 maja 1853 roku ustala się gminne stosunki osadzie targowej Friedland, w powiecie Falkenberg( Niemodlin ), w rejencji Oppeln( Opole ). Nadajemy tejże osadzie, po wysłuchaniu w roku 1865 prowincjonalnego Landtagu, panów z Księstwa Śląskiego, Hrabstwa Kłodzkiego i Margrabstwa Zachodniego Śląska, po połączeniu z wsią Friedland, po zniesieniu obecnego gminnego statutu, następujący statut.
§1. Obie gminy: wieś i osada targowa Friedland, w powiecie Falkenberg, będą połączone i otrzymają miano: „miasto Friedland”. Rejon miejska- gminny tworzą te ziemie, które do tych gmin należały. Odnośnie statusu i zarządzania miastem, o ile nie ma innych ustaleń, obowiązują przepisy ordynacji miejskiej z 30 maja 1853 roku. Rejon zamku pozostaje samodzielnym terytorium, tak jak dotychczas.
§2. […] Miasto Friedland jest korporacją, tym samym należy mu się, zgodnie z ordynacją miejską, prawo do samorządu.[…]
§3. […] Zarządzanie miastem należy do burmistrza i radnych miejskich.
§4. […] Rada miejska składa się z burmistrza jako przewodniczącego i 12 radnych.
§8. […] Wybór burmistrza i rajców miejskich wymaga potwierdzenia władz państwowych, którego udziela starosta powiatowy. […]
§16. […] Nadzór państwowy nad sprawami miejsko- gminnymi wykonuje w pierwszej instancji starosta powiatowy, jako wyższa instancja nadprezydent prowincji.[…] Zażalenia i postanowienia dotyczące spraw gminy muszą być rozstrzygnięte w ciągu 4 tygodni.[…] Nadprezydent jest ostatnią instancją, do której można składać odwołania, […].
Potwierdzono przez nasz prawdziwy, odręczny, osobisty podpis, przy królewskich insygniach.
(podpis) Wilhelm. Berlin, dnia 5 stycznia 1866 roku”.

Jak widać statut Korfantowa, bardzo czytelnie rysuje wewnętrzną hierarchię podziału administracyjnego Śląska XIX w.: gmina, powiat, prowincja. Niestety nie znamy burmistrzów Korfantowa z okresu miejskości. Publikacje niemieckie podają jedynie dane przywódców gminy korfantowskiej z przełomu XVIII i XIX w.: 1751 – H. Hanisch, 1761 – Georgius Krummer, 1790 – Carl Fr. Hohne, 1809 – Johann Goldschmied, 1825 – Johann Hildebrand, 1828 – H. Ermisch.

W drugiej połowie XIX w. (lata 1871 i 1891) ukazały się ustawy, które zrównały w prawach gminy miejskie i wiejskie. Zatem jak można domniemywać, również Ścinawa Mała mogła korzystać z prawa do „samo rządzenia”.

Śląsk międzywojenny. Siatka administracyjna utworzona na początku XIX w. przetrwała do początków wieku XX. Po zakończeniu pierwszej wojny wojny światowej (1914-1918) dotychczasowa rejencja została podniesiona do rangi prowincji górnośląskiej, która w 1922 r. liczyła 1365139 mieszkańców, na obszarze 9730 km kw.

Okres republiki weimarskiej sprzyjał rozwojowi idei samorządowej gminy. W latach 30. XX w. nastąpił jednak regres. Niemiecka ordynacja gminna z 30 stycznia 1935 r. przekreśliła dotychczasowy dorobek praktyki samorządowej w Niemczech. W miejsce wolnych wyborów została wprowadzona zasada uzgodnień, czy wręcz nominowania przez NSDAP. Do 1939 r. miejscowości gminy Korfantów wchodziły w skład trzech powiatów: niemodlińskiego, nyskiego i prudnickiego. Do powiatu nyskiego należały: Rynarcice, Włodary, Węża, Gryzów, Jegielnica i Ścinawa Nyska. Do powiatu prudnickiego: Ścinawa Mała, Rzymkowice, Przechód i Borek. Do powiatu niemodlińskiego zaś: Korfantów, Ulianówka, Włostowa, Kuźnica Ligocka, Stara Jamka, Piechocice, Puszyna, Rączka, Przydroże Małe, Przydroże Wielkie, Kuropas, Myszowice, Wielkie Łąki, Niesiebędowice i Pleśnica.

Przyjrzyjmy się niektórym miejscowościom przez pryzmat liczby ludności, źródeł utrzymania i liczby gospodarstw domowych.

Tab. Liczba mieszkańców; źródła utrzymania wybranych miejscowości gminy Korfantów (1939)

Źródło: M. Lis, Dzieje powiatu niemodlińskiego w wypisach, [w:] Wypisy do dziejów powiatu niemodlińskiego, pod red. F. Hawranka, Opole 1974, s. 131-133.

POWRÓT DO POLSKI

Ministerstwo Ziem Odzyskanych. Administrację na ziemiach północnych i zachodnich Polski powojennej uruchamiały grupy operacyjne pełnomocników rządu. Całe terytorium tzw. „ziem odzyskanych” podzielono na cztery okręgi administracyjne: Mazurskie, Pomorze Zachodnie, Śląsk Dolny i Śląsk Opolski. Okręgi dzieliły się na obwody administracyjne, odpowiadające na ogół dawnym powiatom niemieckim. Na czele okręgów administracyjnych stali okręgowi pełnomocnicy rządu. Na szczeblu centralnym sprawami ziem zachodnich, początkowo zajmowało się Biuro Ziem Zachodnich. Wkrótce zastąpiono je urzędem Ministra Administracji Publicznej, jako Pełnomocnika Generalnego dla Ziem Odzyskanych. Ostatnią fazą tych przekształceń było powstanie Ministerstwa Ziem Odzyskanych. Był to naczelny organ państwowy zajmujący się odtąd problematyką ziem zachodnich i północnych. Głównym zadaniem MZO było zasiedlenie i zorganizowanie przejętych ziem oraz pełna unifikacja struktury samorządu tych ziem z resztą kraj.

Rządy rad narodowych. Pierwszym, wydanym jeszcze w czasie wojny aktem prawnym ustalającym organizację i zadania rad była uchwała KRN z 1 stycznia 1944 r. Nadała ona radom narodowym charakter podziemnych organów władzy narodu. Drugi akt prawny to dekret PKWN z 21 sierpnia 1944 r. o trybie powoływania władz administracji ogólnej pierwszej i drugiej instancji. Ustanowił on organy urzędów wojewódzkich z wojewodami i starostw powiatowych ze starostami. Trzecim kolejnym aktem był dekret PKWN z 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego. Ostateczny kształt ustroju administracyjnego zawarto w ujednoliconym tekście ustawy z 14 stycznia 1946 r. W systemie organów administracji terenowej rady narodowe jako organy samorządu terytorialnego miały własne ciała wykonawcze: na szczeblu gminnych rad narodowych – zarządy gmin, na szczeblu miast – zarządy miejskie, na szczeblu powiatowym – wydziały powiatowe i na szczeblu wojewódzkich rad narodowych – wydziały wojewódzkie. Obok administracji samorządowej wojewódzkiej, powiatowej i gminnej powoływani byli odpowiednio: wojewodowie i starostowie, jednocześnie przewodniczący wydziałów na swoich szczeblach; w gminach – wójtowie, burmistrzowie i prezydenci podlegający hierarchicznie administracji rządowej. Organizacja samorządu na ziemiach zachodnich następowała wolniej niż w pozostałej części kraju i przypadła na lata 1946-1949.

Po krótkim okresie funkcjonowania okręgów administracyjnych, na Śląsku utworzono dwa województwa: wrocławskie, które odpowiadało przedwojennej prowincji dolnośląskiej i śląsko- dąbrowskie (dawna prowincja górnośląska, przedwojenne, polskie województwo śląskie i Zagłębie Dąbrowskie). W skład powiatu prudnickiego, w nowym porządku administracyjnym, weszły: Przechód (w ramach gminy Łącznik) oraz Ścinawa Mała (w ramach gminy Śmicz). Gminy: Ścinawa Nyska oraz Włodary wraz Rynarcicami, Wężą, Gryżowem i Jegeielnicą należały do powiatu nyskiego. Korfantów wraz z przyległościami stał się siedzibą największej spośród siedmiu gmin powiatu niemodlińskiego. Początkowo był miastem, ostatecznie został zaliczony do wsi i tym samym po raz drugi w swoich dziejach stracił status miejski, chociaż na pieczęciach urzędowych, jeszcze w 1947 r. widniał napis: „Zarząd Miejski w Frylądzie”.

Województwo opolskie. W 1950 r. nastąpiła korekta siatki administracyjnej na Śląsku. Na jego terytorium utworzono trzy województwa: opolskie, wrocławskie i katowickie (od 1953 r. stalinogrodzkie). Rok 50 jest symboliczny nie tylko ze względu na pojawienie się województwa opolskiego. Od tego roku historia rad narodowych nie jest już historią samorządu terytorialnego, ale historią administracji. Wydana 20 marca 1950 r. ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej zerwała z dotychczasową koncepcją ustroju organów terenowych, w dużej mierze opartą o wzorce przedwojenne. Ustawa ta przydała radzie narodowej organ wykonawczy i zarządzający o nazwie prezydium. Przejęło ono wszystkie funkcje wykonawcze władz państwowej, na podległym sobie terenie, z czasem przejmując także funkcje rady. Zmiany te nie wpłynęły jednak na wielkość gmin. Uczyniła to dopiero reforma 1954 r. Zamiast dotychczasowych trzech tysięcy gmin i czterdziestu tysięcy gromad, utworzono osiem tysięcy gromad powiększonych na terenie całego kraju. W powiecie niemodlińskim powołano 15 gromad, m. in. Przechód, Korfantów, Przydroże Małe i Stara Jamka. W powiecie nyskim 27 gromad, w tym w Ścinawie Nyskiej i we Włodarach. Ścinawa Mała została wówczas włączona do gromady Ścinawa Nyska i weszła w skład powiatu nyskiego.

Nowa ustawa, z 25 stycznia 1958 r. o radach narodowych, ogłoszona po przełomie 1956 r., zmierzała do ustawowego zwiększenia uprawnień rad narodowych w obrębie istniejących struktur. Dopiero jednak w 1961 r. doszło do zmian siatki administracyjnej na poziomie gromad. W powiecie niemodlińskim liczbę gromad zredukowano do 10, pozostawiając gromady: Korfantów i Przechód, a w powiecie nyskim do 14, w tej liczbie zachowano gromadę Ścinawa Nyska.

Nowy podział administracyjny państwa. W 1972 r. rozpoczęto kolejną w dziejach PRL reformę administracji. W miejsce dotychczasowych gromad powołano gminy jako nowe jednostki podziału administracyjnego na stopniu najniższym. Prezydium GRN stało się wewnętrznym organem rady gminy, natomiast dotychczasowe kompetencje prezydium powierzono naczelnikowi gminy. Na kanwie zmian, w 1973 r., na terenie województwa opolskiego powołano 92 gminy wiejskie i 29 miejskich. W powiecie niemodlińskim zniesiono między innymi gminę Przechód, z której część miejscowości weszły w skład gminy Korfantów. Gmina ścinawska pozostała na terenie powiatu nyskiego.

Trzy lata później (1975) dokonano zmiany ustawy o radach narodowych. W konsekwencji doszło do likwidacji powiatów i zwiększenia liczby województw (z 17 do 49). Wpłynęło to również na korektę siatki gmin województwa opolskiego. Gmina Ścinawa Nyska została zniesiona, a większość jej miejscowości weszła w skład gminy Korfantów. W skład gminy weszły: Borek, Gryżów, Jegielnica, Korfantów, Kuropas, Kuźnica Ligocka, Myszowice, Niesiebędowice, Piechocice, Pleśnica, Puszyna, Przechód, Przydroże Małe, Przydroże Wielkie, Rączka, Rynarcice, Rzymkowice, Stara Jamka, Ścinawa Mała, Ścinawa Nyska, Ulianówka, Wielkie Łąki, Węża, Włodary i Włostowa. W ustalonym wówczas kształcie gmina przetrwała do początków reformy samorządowej lat 80. i 90. XX w.

POLSKA SAMORZĄDOWA

Reforma samorządu terytorialnego. 16 czerwca 1988 r. zmieniono konstytucję PRL i ustawę o radach narodowych, przewidując, że rady narodowe „dysponują mieniem komunalnym stanowiącym własność samorządu terytorialnego”. Był to pewien postęp w rozumieniu potrzeb gminy samorządowej, jednak jasne stawało się, że nie można zrealizować idei samorządowej w systemie rad narodowych. Prawdziwy przełom nastąpił dopiero w roku 1990. 3 marca Sejm RP uchwalił ustawę o samorządzie terytorialnym. W ustawie tej przywrócono samorządowy charakter wspólnoty gminnej: gmina została wyposażona w majątek komunalny oraz osobowość prawną, mieszkańcy gminy uzyskali prawo do wyboru władz lokalnych (członków rady gminny i w sposób pośredni zarządu gminy), do praktyki samorządowej została wprowadzona instytucja referendum mieszkańców. Mimo tego, że reforma dotyczyła na razie poziomu gminy, kierunek zmian został wyznaczony. 27 maja 1990 r. odbyły się pierwsze wybory samorządowe do rad gminnych. Przewodniczącym rady gminy Korfantów został Tadeusz Nowacki, a wójtem dotychczasowy naczelnik gminy – Zdzisław Martyna.

Korfantów ponownie miastem. W historii gminy Korfantów rozpoczął się nowy etap. Zaczęto rozwijać infrastrukturę techniczną miejscowości, jednocześnie czyniąc starania o przywrócenie praw miejskich. 13 sierpnia 1993 r. Rada Ministrów, Aktem Nadania Statusu Miasta, przywróciła Korfantowowi prawa miejskie.

Tab. Liczba mieszkańców miejscowości gminy Korfantów w latach: 1950-1996

*Z dniem l stycznia 1998 r. Ulianówka została wraz z gruntami włączona w granice administracyjne miasta Korfantowa.

Źródło: R. Rauiziński, B. Rzepa, Województwo opolskie 1976. Charakterystyka demograficzna miast, wsi i gmin 1950-1975, Opole 1976; D. Tomczyk, R. Miążek, Dzieje Ziemi Korfantowskiej, Opole 1998.

Samorząd powiatowy i wojewódzki. 5 czerwca 1998 r. Sejm RP uchwalił ustawę o samorządzie powiatowym oraz o samorządzie wojewódzkim. Ustawy powoływały do życia organy władzy samorządowej na poziomie powiatów i województw. Stały się nimi odpowiednio: na poziomie powiatów – rada powiatowa i zarząd powiatu ze starostą jako przewodniczącym zarządu; na poziomie województw – sejmik wojewódzki i zarząd wojewódzki z marszałkiem województwa jako przewodniczącym. Od l stycznia 1999 roku gmina Korfantów weszła w skład powiatu nyskiego. Na nowej mapie województwa opolskiego nie było już powiatu niemodlińskiego.

Literatura

• Beilage zum Umst-Blatt der Koniglichen Regierung zu Oppeln, Stuck 15/213/. Gemeinde Statut fur Stadt Friedland, Berlin 15 Januar 1866. Oppeln 1867.
• Boć J., Z historii samorządu terytorialnego w Polsce, w: Prawo administracyjne, pod red. J. Bocia, Wrocław 1997.
• Boras z., Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1978.
• Borek H., Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, Opole 1988.
• Buczkowska E., Przechód. Historia i współczesność, Przechód 1997.
• Cimała B., Zarys dziejów Ziemi Prudnickiej, [w:] Wypisy do dziejów Ziemi Prudnickiej, pod red. F. Hawranka, Opole 1976.
• Drobek W., Korfantów. Historia i współczesność, Opole 1993.
• Dziewulski W., Lis M., Zarys dziejów powiatu niemodlińskiego, w: Wypisy do dziejów powiatu niemodlińskiego, pod red. F. Hawranka, Opole 1974.
• Dziwulski W., Zalewski K., Zarys dziejów Ziemi Nyskiej, W: Wypisy do dziejów Ziemi Nyskiej, pod red. F. Hawranka, Opole 1980.
• Gluck L., Ministerstwo Ziem Odzyskanych, [w:] Dwudziestolecie powrotu. Rocznik ziem zachodnich o pomocnych 1965.
• Heffner K., Administracyjno-przestrzenne przekształcenia Korfantowa w okresie 1945- 1985, W: Czynniki uzasadniające nadania miejscowości Korfantów praw miejskich, pod red. K. Heffnera, maszynopis ZEG „Petex” Opole 1986.
• Historia Śląska, t. l do r. 1763, cz. III od końca XVI w. do r. 1763, pod red. K. Maleczyńskiego, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963.
• Kaczmarczyk Z., Krótkie dzieje Śląska w wiekach średnich, Warszawa 1946.
• Kokot J., Przemiany gospodarcze na Śląsku w latach 1945- 1955, Opole 1966.
• Korczak J., W Niemczech, w: Systemy samorządowe w wybranych państwach europejskich, red zbiór., Wróci w 1997.
• Kowalski Z., Dzieje Śląska Opolskiego w Polsce Ludowej, Opole 1979.
• tenże, Powrót Śląska Opolskiego do Polski, Opole 1988.
• Kurowska M., Powiat niemidliński, w: Monografia gospodarcza województwa opolskiego, pod red. J. Popkiewicza, Opole 1966.
• Lis M., Dzieje powiatu niemodlińskiego w wypisach, [w:] Wypisy do dziejów powiatu niemodlińskiego, pod red. F. Hawranka, Opole 1974.
• tenże, Górny Śląsk. Zarys dziejów do I wojny światowej, Opole 1986.
• Maleczyńska E., Z dziejów naszego Śląska, Wrocław 1946.
• Misztal M., Dzieje Kościoła Trójcy Świętej w Korfantowie, Opole 2000.
• tenże, Administracja na Śląsku do połowy XX w. Okres pruski, cz. 2, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 2/01, s. 33-34.
• tenże, Administracja na Śląsku do połowy XX w. Śląsk międzywojenny, cz. 3, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 3/01,
• tenże, Administracja na Śląsku do połowy XX w. W państwie Habsburgów, cz. 1, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 1/01, s. 23.
• tenże, Formy rządzenia na Śląsku 1945-1950, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 9/2000, s. 17.
• tenże, Najstarsze dzieje Korfantowa, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 7/99, s. 20-23.
• tenże, Sprzed półwiecza. W powicie nyskim, cz. 4, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 8/02, 25-26.
• tenże, Sprzed półwiecza. W powiecie nyskim, cz. 1, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 5/02, s. 19-20.
• tenże, Sprzed półwiecza. W powiecie nyskim, cz. 2, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 6/02, 23-24.
• tenże, Sprzed półwiecza. W powiecie nyskim, cz. 3, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 7/02, 22-23.
• tenże, Sprzed półwiecza. W powiecie nyskim, cz. 5, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 9/02, s. 24.
• tenże, Sprzed półwiecza. W powiecie nyskim, cz. 6, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 10/02, s. 24-25.
• tenże, Sprzed półwiecza. W powiecie nyskim, cz. 7, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 1/03, 22-23.
• tenże, Sprzed półwiecza. W powiecie prudnickim, cz. 8, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 4/02, s. 26-27.
• tenże, Sprzed półwiecza. W powiecie prudnickim, cz. 9, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 5/02, s. 27-29.
• Orzechowski K., Dzieje i ustrój księstwa biskupiego na Śląsku, w: Szkice nyskie. Studia i materiały, t. 3, pod red. Z. Kowalskiego, Opole 1986.
• Popiołek K., Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku, Katowice 1972.
• Rauziński R., Rzepa B., Województwo opolskie 1976. Charakterystyka demograficzna miast, gmin i wsi 1950-1975, Opole 1976.
• Rocznik statystyczny województwa opolskiego 1957, Opole 1958.
• Rocznik statystyczny województwa opolskiego 1971, Opole 1971.
• Rozwój społeczno-gospodarczy województwa opolskiego w latach 1965-1968, red zbior., Opole 1969.
• Tomczyk D, Herby miast Śląska Opolskiego, Opole 1996. Tomczyk D., Miążek R., Dzieje Ziemi Korfantowskiej, Opole 1998
• Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław-Warszawa-Kraków 1986.

 Marek Misztal