Po upadku powstania styczniowego sytuacja Polaków skomplikowała się. Pomimo represji opór żywiołu polskiego nie osłabł. Frontem walki stały się szkoły, urzędy, wioski i miasta. Dzięki przemyślanej postawie polskiego społeczeństwa język i poczucie przynależności narodowej przetrwało. Udało się również utrzymać w polskich rękach majątek – ziemię, przedsiębiorstwa i domy. Z polityką ucisku walczyli również polscy artyści – pisarze, muzycy, aktorzy. Tworzenie „dla pokrzepienia serc” milionów rodaków na ternie trzech zaborów wzmocniło dumę narodową i dawało nadzieję na lepsze jutro.

Temat: Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród. Polacy walczą z wynarodowieniem

Klasa

• VI SP

Czas trwania:

• 1 godzina lekcyjna

Cele główne lekcji:

• Ukazanie postawy Polaków wobec polityki germanizacji i rusyfikacji państw zaborczych, w 2 p. XIX w.

Cele operacyjne

Uczeń pamięta:

• daty i wydarzenia: 1901 – strajk dzieci we Wrześni
• pojęcia: germanizacja, rusyfikacja, strajk, cenzura, autonomia, tajne nauczanie
• postacie: Bolesław Prus (właśc. Aleksander Głowacki) – pisarz, autor powieści „Lalka”; Henryk Sienkiewicz – pisarz, laureat Nagrody Nobla, autor Trylogii napisanej „ku pokrzepieniu serc” („Ogniem i mieczem”, „Potop”, „Pan Wołodyjowski”); Jan Matejko – malarz, twórca obrazów historycznych i batalistycznych (m.in. „bitwa pod Grunwaldem”); Stanisław Moniuszko – kompozytor polski, autor pieśni, operetek, baletów i oper (m.in. „Straszny dwór”); Helena Modrzejewska (właśc. – Jadwiga Helena Misek) polska aktorka specjalizująca się w rolach szekspirowskich i tragicznych

Uczeń rozumie:

• podstawowe pojęcia używane podczas zajęć
• na czym polegała polityka wynarodowienia prowadzona przez państwa zaborcze
• dlaczego Polacy przeciwstawiali się germanizacji i rusyfikacji
• jakim zakresie polityka zaborców wobec Polaków w drugiej połowie XIX w. była podobna, a w jakim stopniu różniła się
• wpływ polskich twórców – pisarzy, malarzy i aktorów na rozwój kultury polskiej

Uczeń potrafi:

• przedstawić metody i formy walki z narodem polskim stosowane przez państwa zaborcze wyjaśnić, w jaki sposób Polacy walczyli z germanizacją i rusyfikacją, podając wybrane przykłady
• w kilku zdaniach omówić politykę zaborców wobec ziem polskich w 2 p. XIX w. oraz ją porównać
• uzasadnić wpływ polskich twórców na rozwój kultury polskiej na przykładzie wybranych postaci

Metody:

• praca z tekstem z podręcznika, praca z mapą ścienną, praca a mapką w podręczniku, elementy dyskusji, pogadanka

Formy:

• praca indywidualna, praca w grupach

Pomoce dydaktyczne:

• Podręcznik do historii: G. Wojciechowski, Wczoraj i dziś. Podręcznik do historii i społeczeństwa dla klasy szóstej szkoły podstawowej, wyd. Nowa Era, Warszawa 2014; Mapa ścienna: Ziemie polskie w okresie rozbiorów, materiały pomocnicze

Wprowadzenie:

• Poproś uczniów, aby w oparciu o wiadomości z poprzednich lekcji wyjaśnili na czym polegała polityka wynaradawiania stosowana wobec Polaków w okresie zaborów. Jednocześnie przypomnij wspólnie z uczniami pojęcia: germanizacji i rusyfikacji. Następnie wyjaśnij zmiany jakie zaszły w Europie w 2 p. XIX w. ze szczególnym uwzględnieniem powstania Cesarstwa Niemieckiego oraz utworzenia Cesarstwa Autro-Węgierskiego.

Rozwinięcie:

Ćwiczenie 1 (praca indywidualna)

• W jaki sposób zaborcy prowadzili politykę wynaradawiania?
• tekst str. 38 i 40, praca z tekstem, sformułowanie notatki w punktach

• zakaz posługiwania się językiem polskim w urzędach i sądach
• wycofanie języka polskiego ze szkół
• zmiany nazw topograficznych
• zmiana pisowni imion i nazwisk polskich
• utrudnianie tworzenia polskich organizacji
• wprowadzenie cenzury
• zakaz wznoszenia domów i zabudowań gospodarczych bez zgody władz
• przejmowanie ziemi oraz majątków z rąk polskich

• zasiedlanie ziem polskich przez osadników z głębi Niemiec
• prezentacja wyników pracy, podsumowanie

Ćwiczenie 2 (praca indywidualna)

• W jaki sposób Polacy walczyli z wynaradawianiem?
• tekst str. 39-40, praca z tekstem sformułowanie notatki w punktach

• organizacja strajków szkolnych (1901 r. bunt dzieci we Wrześni)
• tajne nauczanie języka polskiego wśród dzieci szkolnych
• tajne wykłady dla studiującej młodzieży
• represje wobec Kościoła katolickiego (usuwanie księży z parafii, konfiskaty dóbr kościelnych)

• prezentacja wyników pracy, podsumowanie

• Podsumowując dwa pierwsze ćwiczenia wyjaśnij uczniom różnice w traktowaniu Polaków w zaborze niemieckim i rosyjskim oraz austriackim. Odnosząc się do przykładów zawartych w tekście ze str. 38, omów zakres polskiej autonomii w ramach monarchii austro-węgierskiej.

Ćwiczenie 3. (praca grupowa)

• Jaki był wpływ polskich twórców na rozwój kultury polskiej w okresie intensywnej germanizacji i rusyfikacji?
• Tekst str. 41, Encyklopedia PWN, zasoby Internetu

• Podziel klasę na 6 grup. Niech każda z grup przygotuje krótką prezentację dorobku artystycznego wylosowanego artysty, pisarza bądź muzyka. Uczniowie mogą wykorzystać tekst z podręcznika, pomocnicze pozycje książkowe (Encyklopedia, słowniki tematyczne lub zasoby Internetu)
• Prezentacja wyników pracy, podsumowanie

ROTA

Pieśń napisana w 1908 r. przez Marię Konopnicką. Powstała jako odpowiedź na germanizację Polaków w zaborze niemieckim.

Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród,
Nie damy pogrześć mowy!
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep piastowy,
Nie damy, by nas zniemczył wróg…
– Tak nam dopomóż Bóg!

Do krwi ostatniej kropli z żył
Bronić będziemy Ducha,
Aż się rozpadnie w proch i w pył
Krzyżacka zawierucha.
Twierdzą nam będzie każdy próg…
– Tak nam dopomóż Bóg!

Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz,
Ni dzieci nam germanił.
Orężny wstanie hufiec nasz,
Duch będzie nam hetmanił,
Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg…
– Tak nam dopomóż Bóg!

Zakończenie:

• Dokonaj wspólnie z uczniami podsumowania zajęć. Niech uczniowie zastanowią się nad przyczynami oporu Polaków wobec polityki zaborców. Wnioski zapisz na tablicy. Temat wagi oporu narodowego będzie również przedmiotem dociekań domowych.

Zadnie domowe

• Jakie znaczenie miał opór Polaków wobec germanizacji i rusyfikacji?

Polecenia do zajęć

• Jaki był cel rusyfikacji i germanizacji?
• W jaki sposób Niemcy i Rosjanie prowadzili politykę wynaradawiania?
• Jak Polacy przeciwstawiali się polityce ucisku narodowego?
• Podaj przykłady walki Polaków z germanizacją i rusyfikacją.
• Jaką rolę w walce z uciskiem narodowym odegrali Polacy pisarze, malarze, muzycy i aktorzy?

Marek Misztal