Cele jakie stawia sobie obecnie realizowana reforma oświatowa w dziedzinie wychowania młodego człowieka, opierają się na zasadach integralności, indywidualizacji oraz podmiotowości ucznia. Mają one sprzyjać usytuowaniu ucznia w centrum planowanych oddziaływań szkoły oraz prowadzić do ogólnej poprawy jakości procesu dydaktyczno-wychowawczego. Grubo przesadzone byłoby jednak twierdzenie, ze dopiero teraz dostrzeżono wagę kształtowania osobowości ucznia. Filozofia „patrzenia na dziecko z perspektywy jego własnej drogi życiowej” nie wyrosła „na pniu” i jest częścią codziennej praktyki pedagogicznej nauczycieli od wielu lat, nawet jeśli nie została zadeklarowana w głównych dokumentach kształtujących rzeczywistość szkolną „minionej epoki”. Dla mnie najlepszą definicją zasady integralności procesu dydaktyczno-wychowawczego, jest zdanie koleżanki z pracy, która często powiada, że: „Za każdym razem kiedy staję przed dziećmi, czuję się przede wszystkim wychowawcą”.

Określona misja szkoły, jej główne cele wraz ze szkolnym programem wychowawczym, są niczym preambuła, która wytycza drogę w przyszłość. W praktyce jednak, o prawdziwym obliczu szkoły zdecydują nie szkolne, a klasowe programy wychowawcze. To w ich obrębie nauczyciel ma okazję okazać się, tak jak chce reforma: dydaktykiem, instruktorem, trenerem, opiekunem, wychowawcą, autorytetem, doradcą, przewodnikiem, mistrzem. Dlaczego? Ponieważ rodzice i dziecko kreują obraz szkoły, głównie przez pryzmat kontaktów z wychowawcą i nauczycielem. W klasowych programach wreszcie, wychowawca „zwraca się” do konkretnego ucznia, kształtując cele, zadania, określając formy i narzędzia realizacji zadań i celów. Praktyka nauczycielska wskazuje, że rodzice chętniej kierują swoje uwagi do wychowawcy, który jest dla nich „konkretem”, w odróżnieniu do szkoły, która jako instytucja z „dyrektorem – menedżerem”, staje się dla nich „abstrakcją”. Oczekiwania rodziców i uczniów w stosunku do szkoły dotyczą przede wszystkim poczucia bezpieczeństwa, zaufania do wychowawcy, przekonania o konieczności zbudowania więzi między nim i ich dziećmi. Potwierdzają to wyniki ankiet oczekiwań rodziców i uczniów jednej z klas pierwszych szkoły z ternu Gminy Korfantów. Oto ich synteza.

Czego oczekujesz od szkoły?

• poczucia bezpieczeństwa (szkoła powinna być „bezpiecznym schronieniem”);
• prawa do swobodnego poruszaniu się po terenie szkoły;
• praw do korzystania z pomieszczeń i pomocy dydaktycznych w szkole;
• dbałości o wygląd szkoły, sal lekcyjnych, otoczenia szkoły;
• mądrych i wyrozumiałych nauczycieli;
• sprawiedliwych zasad współżycia;
• organizowania dodatkowych zajęć;
• pomocy w nauce;
• miłej, przyjaznej atmosfery na lekcjach;
• przeciwdziałania przemocy;
• zwalczania wulgaryzmu;
• dobra organizacja przywozów i odwozów uczniów.

Czego oczekujesz od klasy?

• miłej atmosfery w czasie lekcji i na przerwach;
• poczucia bezpieczeństwa, zaufania, lojalności i wzajemnej pomocy;
• koleżeńskiej atmosfery;
• dobra organizacja pracy.

Czego oczekujesz od wychowawcy?

• zrozumienia i pomocy w trudnych sytuacjach;
• ochrony;
• lojalności i „delikatności” w załatwianiu spraw klasowych;
• organizowania wycieczek klasowych, uroczystości, imprez i dyskotek;
• miłej atmosfery;
• dobrego przepływu informacji;
• sprawiedliwego oceniania.

Jeżeli więc klasowy program wychowawczy, to jaki?

• Zbieżny, w swych założeniach, z kanonem zadań ogólnych szkoły zawartych w podstawach programowych kształcenia ogólnego.
• Wpisany w treść misji i celów ogólnych szkoły: nauczania, kształcenia i wychowania.
• Zgodny z założeniami statutu szkoły, regulaminów wewnętrznych, programu wychowawczego szkoły i szkolnego systemu oceniania.
• Poparty o analizę potrzeb środowiska rodzinnego i społecznego.
• Określający cele długofalowe wychowania (w cyklu trzyletnim) oraz doraźne.
• Określający katalog pożądanych efektów oddziaływań wychowawczych (kryterium sukcesu) w odniesieniu do grupy jak i pojedynczego ucznia.
• Opisujący zasady i formy współpracy z rodzicami.
• Odwołujący się do zasad otwartości i szczerości, w relacjach między uczniem i wychowawcą.
• Określający zasady działania oraz główne zadania samorządu klasowego.
• Wskazujący na dominujące treści zajęć wychowawczych dostosowanych do wieku i potrzeb dziecka.
• Posiadający harmonogram działań doraźnych i okolicznościowych, opartych o kanon szkolny i środowiskowy.
• Pozwalający na ewoluowanie form i metod oddziaływań wychowawczych, w zależności od zmieniających się potrzeb.

Podkreślenia wymaga zasada otwartości w relacjach z uczniem. Wymaga ona uświadomienia sobie konieczności zaakceptowania ucznia, wraz ze wszystkimi uwarunkowaniami kształtującymi jego osobowość i postawę. Jedynie takie nastawienie sprawi, że uczeń  zaakceptuje istnienie uwarunkowań, które mają wpływ na nas samych i nasze zachowanie. Empatia we wzajemnych kontaktach z pewnością będzie służyć dobrej komunikacji, która jest podstawą wszelkich działań wychowawczych.

Różnice naszych „światów” nie mogą wpływać na przerwanie otwartej komunikacji między wychowawcą i wychowankiem.

Marek Misztal

Za: Misztal M., O klasowym programie wychowawczym, “Problemy Opiekuńczo–Wychowawcze”2000, nr 6, s. 45–46.