Korfantów dawniej – historia zapisana na pocztówce

widokNa początku 2015 r. ukazał się, oczekiwany od dłuższego czasu, album starych pocztówek wydanych przed 1939 r., z terenu korfantowskiej gminy pt.: Korfantów dawniej – historia zapisana na pocztówce. Niewątpliwie książka warta jest zainteresowania, przede wszystkim ze względu na unikatową zawartość i staranność wydawniczą.

Ze wstępu do książki:

Początki osadnictwa na ziemiach wchodzących w skład gminy Korfantów sięgają XIII w. Na południu naszego mikroregionu proces ten należy łączyć z akcją kolonizacyjną biskupów wrocławskich. Natomiast rozwój Korfantowa oraz miejscowości północy gminy związany był z ekspansją zainicjowaną przez władców górnośląskich. Wiadomo, że Ścinawa Mała została lokowana już w 1222 r. na prawie zachodnim. W dokumencie z roku 1236, dotyczącym przekazania ośrodka targowego biskupowi wrocławskiemu Tomaszowi I, wzmiankowany jest wójt ścinawski Godinus. W 1268 r. rezydował tu kasztelan książęcy. O randze Ścinawy zaświadcza również fakt uczestniczenia w porozumieniu miast śląskich dotyczącym ścigania i karania śmiercią najgroźniejszych przestępców. W przypadku Korfantowa data lokacji nie jest znana. Pierwsza wzmianka odnosząca się do osady pochodzi z 1323 r. Wtedy to, w dokumencie miejskim z Nysy wymieniono rajcę Heinricha z Friedlandu. Najczęściej jednak za datę początkową miasta uznaje się rok 1335. Nazwa miejscowości wystąpiła wówczas w kontekście rejestru parafii, sygnowanego przez legata papieskiego i nuncjusza kolektora w Polsce – Galhardusa de Carceribusa. Pozostałe miejscowości gminy Korfantów, w większości powstały w okresie średniowiecza od XIII do XV w. W odniesieniu do niektórych zachowały się również dość wczesne informacje źródłowe. W odniesieniu do Pleśnicy – z 1235 r., Gryżowa, Włodar i Rynarcic – z 1284 r., Jegielnicy – z 1285 r., Przechodu – z 1311 r., Starej Jamki, Puszyny, Przydroża Wielkiego, Węży, Kuropasu, Myszowic i Niesiebędowic – z 1300 r., Rączki – z 1364 r., Piechocic – z 1383 r., Włostowy – z 1425 r., wreszcie Przydroża Małego – z 1447 r.

004Do połowy XV w. większość ziem gminy Korfantów wchodziła w skład posiadłości Piastów opolskich, niektóre zaś stały się własnością biskupów wrocławskich. Z czasem zaczęły się tu sadowić rody magnackie, w rękach których majątki ziemskie pozostały do połowy XX w. Majątkiem Friedland władały rody: Schaff-Gotsch, Denewitz, Mettich, Buchta, Nowak, Redern, Burghauss, Pückler. W Przydrożu Małym właścicielami majątku były m.in. rodziny: Herberstein, Erdman, Hoditz i Stahremberg. Puszyną rządzili Ballestremowie. Ścinawa Mała była właśnością m.in. rodów: Callenberg-Muskau, Haugwitz i Tischner. Właścicielami Przechodu od XV do XVIII w. była rodzina Prószkowskich (Proscau) oraz Dietrichstein. Z czasem, dla tych obszarów, do rangi lokalnych centrów gospodarczych i administracyjnych urosły dwa miasteczka: Korfantów i Ścinawa Mała. W samym Korfantowie, na początku XVII w., wybudowano okazały zespół pałacowy, który wraz z rynkiem miejskim stał się wyznacznikiem rozwoju osady.

001Rozwojem regionu zachwiały wojny śląskie. Mieszkańcy Korfantowa oraz okolicznych miejscowości dwukrotnie mogli oglądać kolumny pruskiego wojska. 5 kwietnia 1741 r. armia Fryderyka II przybyła do Korfantowa z pobliskiej Ścinawy, po czym ruszyła w kierunku Nysy. 3 października tego roku z wojskiem pojawił się sam Fryderyk Wielki. Rozbił obóz miedzy Korfantowem a Puszyną. 9 października król udał się do Przydroża Małego na spotkanie z głównodowodzącym wojsk austriackich feldmarszałkiem Wilhelmem von Neipperg i ambasadorem brytyjskim lordem Hyndfordem. W wyniku porozumienia prusko-austriackiego podpisano konwencję przydroską, w myśl której w zamian za swobodę ruchów Austriaków wobec Francji i Bawarii, Prusy otrzymały Górny Śląsk i obietnicę przejęcia Dolnego Śląska. Pokój berliński kończący ten etap wojen śląskich, oddał w ręce pruskie cały region śląski, a wraz z nim Korfantów. W nowych pruskich warunkach Korfantów i Ścinawa Mała utraciły prawa miejskie i stały się osadami targowymi z ograniczonym samorządem. W każdej z tych miejscowości mieszkało wówczas ok. 680 osób.

005Przełom XVIII i XIX w. przyniósł stagnację. Dodatkowo, Korfantów został dotknięty pożarami: w 1792 i w 1807 r. Podczas drugiego pożaru zniszczeniu uległy niemal wszystkie zabudowania w Rynku, przy ulicy Garncarskiej (Prudnicka) i Zamkowej (Wyzwolenia). W sumie, na 108 istniejących budynków, spłonęło 56, w tym dworska owczarnia. Miastu przyszedł wówczas z pomocą Fryderyk Wilhelm III, darowując sumę 16 tysięcy reńskich talarów. Kolejny pożar dotknął miasto 3 maja 1819 r. zabierając 40 domów. Blisko trzydzieści lat później, 24 lipca 1848 r. „czerwony kur” zmiótł 29 domów, a 55 rodzin pozostało bez dachu nad głową. Jakby tego było mało, w 1855 r. wybuchła epidemia cholery, która pochłonęła 54 ofiary z Włostowy i wsi Friedland. Kolejne lata przyniosły uspokojenie. Pewien wpływ na to miała poprawa warunków sanitarno-zdrowotnych. Zmieniał się również charakter miasta – budynki drewniane ustępowały miejsca zabudowie murowanej.

002Praw miejskich utraconych po zajęciu Śląska przez Prusy, Ścinawie nie udało się odzyskać już nigdy. Natomiast Korfantów uzyskał status miasta ponownie w 1867 r., łącząc się ze wsią o tej samej nazwie. Poświadczał to Dziennik Urzędowy Królewskiego Urzędu w Opolu:

My, Wilhelm, z bożej laski Król Prus.

Na podstawie zapisów § l, ust. 2 ordynacji miejskiej z 30 maja 1853 roku ustala się gminne stosunki osadzie targowej Friedland, w powiecie Falkenberg (Niemodlin – M.M.), w rejencji Oppeln (Opole – M.M.). Nadajemy tejże osadzie, po wysłuchaniu w roku 1865 prowincjonalnego Landtagu, panów z Księstwa Śląskiego, Hrabstwa Kłodzkiego i Margrabstwa Zachodniego Śląska, po połączeniu z wsią Friedland, po zniesieniu obecnego gminnego statutu, następujący statut.

§1. Obie gminy: wieś i osada targowa Friedland, w powiecie Falkenberg, będą połączone i otrzymają miano: „miasto Friedland”. Rejon miejsko-gminny tworzą te ziemie, które do tych gmin należały. Odnośnie statusu i zarządzania miastem, o ile nie ma innych ustaleń, obowiązują przepisy ordynacji miejskiej z 30 maja 1853 roku. Rejon zamku pozostaje samodzielnym terytorium, tak jak dotychczas.

§2. […] Miasto Friedland jest korporacją, tym samym należy mu się, zgodnie z ordynacją miejską, prawo do samorządu. […]

§3. […] Zarządzanie miastem należy do burmistrza i radnych miejskich.

§4. […] Rada miejska składa się z burmistrza jako przewodniczącego i 12 radnych.

§8. […] Wybór burmistrza i rajców miejskich wymaga potwierdzenia władz państwowych, którego udziela starosta powiatowy. […]

§16. […] Nadzór państwowy nad sprawami miejsko-gminnymi wykonuje w pierwszej instancji starosta powiatowy, jako wyższa instancja nadprezydent prowincji. […] Zażalenia i postanowienia dotyczące spraw gminy muszą być rozstrzygnięte w ciągu 4 tygodni. […] Nadprezydent jest ostatnią instancją, do której można składać odwołania, […]. Potwierdzono przez nasz prawdziwy, odręczny, osobisty podpis, przy królewskich insygniach.

(podpis) Wilhelm. Berlin, dnia 5 stycznia 1866 roku.

Miasto złapało „drugi oddech”. Rozwinęła się infrastruktura miejska. Centralnym punktem Korfantowa był rynek usytuowany na południowo-zachodnim skraju miasta. Dwie ulice: Zamkowa (Wyzwolenia) i Garncarska (Prudnicka), stały się osiami spinającymi układ miejski, z jego uliczkami i placami: Kościelnym (skrzyżowanie ulic: Wyzwolenia, Opolska) oraz Młyńskim (Wolności). Ukształtowała się wtedy charakterystyczna sylwetka miasta z dominującymi budowlami: zespołem pałacowym, szpitalem maltańskim, ratuszem miejskim, remizą strażacką, kościołem katolickim i ewangelickim. W 1892 r. liczba mieszkańców Korfantowa osiągnęła pułap 2136 osób.

W roku, w którym przesądzała się kwestia miejskości Korfantowa, w odległym Karlsruhe, poczmistrz Berlina Heinrich Stephan, podczas Niemieckiej Konferencji Pocztowej zaproponował wprowadzenie specjalnego kartonika dla otwartej korespondencji. Z podobną inicjatywą wystąpił profesor Uniwersytetu Wiedeńskiego Emanuel Hermann. Wkrótce, na kartach zaczęły pojawiać się okazjonalne rysunki, w tym widoki miast i wsi, także z Korfantowa i sąsiednich miejscowości. Fenomen widokówki odzwierciedlał zmiany zachodzące w społeczeństwie, odczuwającym coraz mocniej potrzebę komunikacji. W Korfantowie funkcjonował imponujący hotel Królewska Korona. Działało tu ponad 130 zakładów handlowych i rzemieślniczych, w tym: cegielnia, fabryka firan i koronek, fabryka maszyn rolniczych, tartak, fabryka obuwia, fabryka siatki ogrodzeniowej, młyn miejski usytuowany w centrum miasta oraz browar. W 1934 r. Korfantów stał się również miastem garnizonowym. Wybuch drugiej wojny światowej zachwiał tamtym światem i ostatecznie go wywrócił.

W 1945 r. miejscowości gminy Korfantów znalazły się w polu działania jednostek północnego zgrupowania uderzeniowego 1. Frontu Ukraińskiego. Zostały one zajęte przez oddziały Armii Czerwonej w okresie od 17 do 20 marca 1945 r. Po ustaniu działań frontowych do Korfantowa przybyła trzynastoosobowa polska administracyjna grupa operacyjna. Za siedzibę nowych władz wyznaczono zespół pałacowy. Jednocześnie przystąpiono do odbudowy podstawowych funkcji społeczno-gospodarczych mikroregionu. Nie udało się jednak uruchomić większości przedsiębiorstw funkcjonujących w okresie przedwojennym. Do końca września 1945 r. na terenie gminy działały 24 podmioty gospodarcze. W Korfantowie były to: fabryka obuwia, 2 piekarnie, restauracja, sklep galanteryjno-mydlarski, 2 sklepy spożywcze, warsztat reperacyjny, zakład mięsny, stolarnia i 3 zakłady szewskie. W Kuźnicy Ligockiej: młyn wodny i zakład kowalski, w Piechocicach – młyn wodny, w Przydrożu Małym: gorzelnia parowa i wiatrak, w Przydrożu Wielkim – wiatrak, w Puszynie: piekarnia oraz 2 stolarnie, we Włostowie: zakład kowalski i młyn wodny. Ze względu na poniesione straty, w nowych warunkach, Korfantów ponownie utracił prawa miejskie i stał się siedzibą jednej z 7 gmin zbiorowych na terenie ówczesnego powiatu niemodlińskiego. Substancja miejska ulegała powolnej degradacji. Stąd, kiedy po latach wydano jedną z pierwszych widokówek, zamiast urokliwych zakątków miasta, przedstawiono grobowiec tumbowy Henryka Wacława Nowagka, znajdujący się w Kościele Trójcy Świętej w Korfantowie.

Po przejęciu Śląska przez państwo polskie, miejscowości gminy Korfantów znalazły się w województwie śląsko-dąbrowskim, a następnie w opolskim. W skład powiatu prudnickiego weszły: Przechód (w ramach gminy Łącznik) oraz Ścinawa Mała (w ramach gminy Śmicz). Gminy Ścinawa Nyska oraz Włodary wraz z Rynarcicami, Wężą, Gryżowem i Jegielnicą należały do powiatu nyskiego. Gdy w 1954 r. w miejsce gmin ustanowiono tzw. gromady powiększone, ich siedzibami stały się m.in.: w powiecie niemodlińskim – Przechód, Korfantów, Przydroże Małe i Stara Jamka, a w powiecie nyskim – Ścinawa Nyska i Włodary. Ścinawę Małą przyłączono wówczas do gromady Ścinawa Nyska. W kolejnych latach, status siedziby władz gromadzkich utrzymały już tylko: Korfantów, Przechód i Ścinawa Nyska. Na początku lat 70. XX w. rozpoczęto kolejną w dziejach PRL reformę administracji. W jej następstwie, w miejsce dotychczasowych gromad przywrócono gminy jako jednostki podziału państwa na stopniu najniższym. Na kanwie tych zmian, w 1973 r. zniesiono między innymi gminę Przechód. Gmina ścinawska pozostała na terenie powiatu nyskiego. Trzy lata później, 28 maja 1975 r., Sejm PRL przyjął ustawę o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz zdecydował o likwidacji powiatów i zwiększeniu liczby województw. Wpłynęło to również na korektę siatki gmin województwa opolskiego. Gminę Ścinawa Nyska zlikwidowano, a większość jej miejscowości weszło w skład gminy Korfantów, która w ustalonym wówczas kształcie przetrwała do czasów współczesnych. Kiedy ostatecznie w 1989 r. rozpoczęto reformę samorządu terytorialnego, w historii wspólnoty gminnej oraz Korfantowa rozpoczął się nowy etap. Zaczęto wzmacniać funkcje usługowo-administracyjne miejscowości, jednocześnie czyniąc starania o restytucję praw miejskich. 13 sierpnia 1993 r. Rada Ministrów, Aktem Nadania Statusu Miasta, przywróciła Korfantowowi status miasta.

Obecnie, w skład korfantowskiej gminy, oprócz miasta Korfantowa wchodzi 23 miejscowości: Borek, Gryżów, Jegielnica, Kuropas, Kuźnica Ligocka, Myszowice, Niesiebędowice, Piechocice, Pleśnica, Przechód, Przydroże Małe, Przydroże Wielkie, Puszyna, Rączka, Rynarcice, Rzymkowice, Stara Jamka, Ścinawa Mała, Ścinawa Nyska, Węża, Wielkie Łąki, Włodary i Włostowa. Według danych z połowy 2014 r., na 180 km2 mieszka tu 9363 osoby.

Marek Misztal

Print Friendly, PDF & Email
Kategorie: Mikroświaty

Dodaj komentarz