Jakość pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły dotyczy całokształtu działań związanych z procesem kształcenia i wychowania ucznia zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, co podnosi prawdopodobieństwo uzyskania pożądanego wyniku oraz redukuje ewentualność wystąpienia niepożądanych rezultatów. W stosunku do całej organizacji, jaką jest szkoła, zapewnienie jakości pracy odbywa się poprzez realizację programu pracy szkoły (programu zapewnienia jakości), który określa główne cele kształcenia i wychowania; stanowi opis struktury organizacyjnej szkoły, stanu bazy materiałowo-technicznej oraz realizowanych w niej programów nauczania; dostarcza informacji na temat kadry pedagogicznej; definiuje zadania szkoły w ujęciu krótko, średnio i długoterminowym. Jego realizacja służyć ma urzeczywistnieniu wizji szkoły.

W celu zapewnienia prawidłowości procesu budowania planu zapewnienia jakości należy przestrzegać kilku elementarnych zasad:

1. Nie należy czekać na oznaki kryzysu. Usprawnianie pracy szkoły powinno odbywać się w sposób ciągły i systematyczny.

2. Rozwiązując problem należy koncentrować się na wadach procesu, a nie na błędach ludzi.

3. Sukces działań reformatorskich zależy od realizatorów procesu, dlatego należy przekonać ich o słuszności działań zaradczych i zadbać o ciągłe zwiększenie ich kompetencji.

4. Szkoła to system, dlatego propozycje, warianty rozwiązania problemu powinny być rozpatrywane przez pryzmat pracy zespołowej.

5. Identyfikując problemy trzeba polegać na danych, nie na opinii czy domyśle. W tym celu należy precyzyjnie określić narzędzia diagnozy.

Podstawowym zagadnieniem związanym z planowania jakości pracy szkoły jest identyfikacja problemu. Służy temu analiza sytuacji szkoły. Do grupy źródeł informacji (narzędzi diagnozy) o sytuacji szkoły należy zaliczyć: dane z istniejących źródeł informacji, uwagi pracowników szkoły, rodziców dzieci oraz samych uczniów, dotyczące różnych aspektów pracy szkoły, a także uwagi wynikające z obserwacji osobistej. Głównymi metodami gromadzenia potrzebnych informacji będą tu: przegląd posiadanej dokumentacji, wywiady, rozmowy, ankiety, analiza skarg, nieformalna informacja. Materiał zebrany w wyniku analizy pozwala na określenie aktualnej sytuacji szkoły.

Po dokonaniu identyfikacji problemów kolejny krok stanowić powinna ich ocena, selekcja i zdefiniowanie. Dzięki temu zabiegowi można określić zakresy oddziaływań naprawczych szkoły oraz cele w kategoriach krótko, średnio i długoterminowych. Do podstawowych kryteriów oceny stwierdzonych problemów należy zaliczyć: koszty społeczne (istotne ze względu na cele pracy szkoły) i materialne wdrożenia lub niewdrożenia; łatwość wdrożenia; czas wdrożenia, skuteczność działań naprawczych; akceptacja środowiska; wykonalność ze względu na posiadane kompetencje; możliwość pozyskania sojuszników i wsparcie we wdrażaniu; skutki niepodejmowania działań zaradczych; wpływ na inne działania. Po dokonaniu oceny i selekcji należy zdefiniować problem. Definicja problemu powinna być jasna, prosta, wyczerpująca, jednoznaczna, możliwie krótka, szczegółowa; powinna wskazywać na istotę problemu i nie odnosić się do przyczyny zjawiska oraz do ewentualnych jego rozwiązań.

Analiza problemu jest kolejnym etapem. Ta część działań obejmuje: wyjaśnienie, co wiemy o problemie; wskazanie na procesy toczące się wokół problemu; określenie przyczyn problemu; wyłonienie potencjalnych rozwiązań; przyporządkowanie głównym problemom zadań szczegółowych, sposobów realizacji; wskazanie realizatorów według kryterium posiadanych kompetencji; wyznaczenie terminów realizacji. W obrębie wymienionych czynności trzeba pamiętać o określeniu kryterium sukcesu, czyli wyników, których osiągnięcie uznamy za pożądane i konieczne w efekcie podjętej strategii naprawczej.

Ostatnimi etapami planowania jakości pracy w szkole są: wdrożenie i ewaluacja. Sukces zainicjowanego programu zależy w dużej mierze od ciągłego i systematycznego monitorowania całego procesu. Obejmuje on przegląd wyznaczonych celów oraz wypracowanych rozwiązań, identyfikację pojawiających się trudności, uzyskanie informacji potwierdzającej uzyskanie oczekiwanego efektu (kryterium sukcesu – efektu), wyciąganie wniosków na przyszłość oraz wskazywanie słabych punktów w łańcuchu budowania jakości. Dlatego jeszcze na etapie planowania należy określić instrumenty ewaluacji bieżącej, okresowej i podsumowującej oraz odpowiedzialnych za jej przeprowadzenie.

Należy zaznaczyć, że budowanie jakości pracy szkoły jest procesem permanentnym, w którym powtarzają się kolejno czynności związane z: diagnozą, planowaniem, działaniem, oceną i poprawą.

Marek Misztal

Za: M. Misztal, Planowanie jakości w szkole. Plan pracy szkoły, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 10/2000, s. 33-34.