Etapy powstawania systemu jakości

Systemem jakości pracy szkoły można nazwać całokształt zasad organizacyjnych, a także norm i reguł postępowania służących realizacji procesu kształcenia i wychowania ucznia zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, co podnosi prawdopodobieństwo uzyskania pożądanego wyniku oraz redukuje ewentualność wystąpienia niepożądanych rezultatów.

Przy zachowaniu w pamięci tej rozbudowanej struktury zadaniowej, należy mieć na uwadze to, że wszystkie procedury stosowane w placówce i służące jej rozwojowi jakościowemu, powinny być oparte na cyklu: zaplanuj – wykonaj – sprawdź – popraw (PDCA z ang. Plan-Do-Check-Act) .

Rys. Koło Deminga (PDCA)

W stosunku do całej organizacji jaką jest szkoła, zapewnienie jakości pracy odbywa się poprzez realizację stosownego programu. Program ów:

• określa misję szkoły, będącej odbiciem standardów edukacyjnych i organizacyjnych;
• wskazuje na cele kształcenia i wychowania, których realizacja zapewnia osiągnięcie stan-dardów;
• stanowi opis struktury organizacyjnej szkoły, stanu bazy materiałowo-technicznej oraz re-alizowanych w niej programów nauczania;
• dostarcza informacji na temat kadry pedagogicznej;
• definiuje zadania szkoły w ujęciu krótko, średnio i długoterminowym;
• formułuje wskaźniki służące urzeczywistnieniu wizji szkoły.

Takie ujęcie wewnątrzszkolnego systemu jakości winno obejmować wszystkie aspekty funkcjonowania szkoły: dydaktykę, opiekę, wychowanie i organizację. Pamiętajmy, że budowanie jakości to proces mozolny i trudny. Gwarancja sukcesu podjętych działań wymagać będzie pozyskania sojuszników, przede wszystkim w samej szkole. Polegać to będzie na uświadomieniu pracownikom ważności spełnienia wymagań klienta oraz wytycznych określonych w obowiązujących aktach prawnych, Warto więc, inicjując program objąć nim jeden segment życia szkoły, np. wychowanie. Takie rozwiązanie pozwoli na spokojne „uczenie się” trudnej sztuki poprawy jakości pracy oraz da czas na opracowanie odpowiednich narzędzi. Istotne jest także to, by we właściwy sposób wdrożyć do pracy liderów zmian i przeprowadzić przegląd dotychczasowych działań podejmowanych przez szkołę .

Etapy tworzenia programu wychowawczego szkoły

DIAGNOZA

Identyfikacja problemu
Służy temu analiza sytuacji szkoły. Do grupy źródeł informacji o sytuacji szkoły należy zaliczyć:

• ankiety dla rodziców i uczniów, ankiety dla nauczycie;
• analiza pracy dydaktyczno-wychowawczej;
• uwagi wynikające z nadzoru pedagogicznego;
• uwagi pracowników szkoły, rodziców dzieci oraz samych uczniów, dotyczące różnych aspektów pracy szkoły, a także uwagi wynikające z obserwacji osobistej.

Głównymi metodami gromadzenia danych będą tu:

• przegląd posiadanej dokumentacji,
• wywiady,
• rozmowy,
• ankiety,
• analiza skarg,
• nieformalna obserwacja.

Materiał zebrany w wyniku analizy pozwala na określenie aktualnej sytuacji szkoły.

Ocena i selekcja zaistniałych problemów

Dzięki temu zabiegowi można określić zakresy oddziaływań naprawczych szkoły oraz cele w kategoriach krótko, średnio i długoterminowych. Do podstawowych kryteriów oceny stwierdzonych problemów należy zaliczyć:

• koszty społeczne (istotne ze względu na cele pracy szkoły) i materialne wdrożenia lub niewdrożenia;
• łatwość wdrożenia;
• czas wdrożenia, skuteczność działań naprawczych;
  akceptacja środowiska;
• wykonalność ze względu na posiadane kompetencje;
• możliwość pozyskania sojuszników i wsparcie we wdrażaniu;
• skutki niepodejmowania działań zaradczych;
• wpływ na inne działania.

Zdefiniowanie problemu

• Definicja problemu powinna być jasna, prosta, wyczerpująca, jednoznaczna, możliwie krótka, szczegółowa; powinna wskazywać na istotę problemu i nie odnosić się do przyczyny zjawiska oraz do ewentualnych jego rozwiązań.

PLANOWANIE

Analiza problemu
Ta część działań obejmuje:

• wyjaśnienie, co wiemy o problemie;
• wskazanie na procesy toczące się wokół problemu;
• określenie przyczyn problemu;
• wyłonienie potencjalnych rozwiązań;
• przyporządkowanie głównym problemom zadań szczegółowych, sposobów realizacji;
• wskazanie realizatorów według kryterium posiadanych kompetencji;
• wyznaczenie terminów realizacji (harmonogram działań).

W obrębie wymienionych czynności trzeba pamiętać o określeniu kryterium sukcesu, czyli wyników, których osiągnięcie uznamy za pożądane i konieczne w efekcie podjętej strategii naprawczej.

DZIAŁANIE – OCENA – POPRAWA

Wdrożenie i ewaluacja

• Sukces zainicjowanego programu zależy w dużej mierze od ciągłego i systematycznego monitorowania całego procesu. Obejmuje on przegląd wyznaczonych celów oraz wypracowanych rozwiązań, identyfikację pojawiających się trudności, uzyskanie informacji potwierdzającej uzyskanie oczekiwanego efektu, wyciąganie wniosków na przyszłość oraz wskazywanie słabych punktów w łańcuchu budowania jakości. Dlatego jeszcze na etapie planowania należy określić instrumenty ewaluacji oraz odpowiedzialnych za jej przeprowadzenie.

W świetle ostatnich zmian legislacyjnych dotyczących nadzoru pedagogicznego, ewaluacja stała się kluczowym wyznacznikiem powodzenia działań doskonalących pracę szkoły. Oznacza ona zdolność do gromadzenia i oceny informacji w określonym celu (np. podjęciu określonych decyzji). Zatem ewaluacja obejmuje:

• gromadzenie, analizę i interpretację danych;
• ocenę wartości działań podjętych przez osoby, których te działania dotyczą;
• ocenę wpływu jakie te działania wywarły (kryterium trwałości);
• skierowanie rekomendacji do dalszej pracy.

Rys. Proces ewaluacji
Źródło: H. Radno, Ewaluacja, wyd. TERM FRSE-MEN, Warszawa 1996, s. 14.

Ze względu na charakter i cel ewaluacji można mówić o:

• ewaluacji ukierunkowującej – dostarcza ona informacji zwrotnych w trakcie trwania za-projektowanych działań (zwiększa zrozumienie i wspomaga rozwój procesu);
• ewaluacja zbiorcza – dotyczy całościowego efektu (przedstawia sukcesy i porażki zgodnie z przyjętymi wcześniej wskaźnikami);
• ewaluacja procesu – dotyczy oceny zaplanowanego przedsięwzięcia i tworzy punkt wyj-ścia do dalszej analizy;
• ewaluacja produktu – dostarcza informacji związanych z wartością przeprowadzonego przedsięwzięcia (pozwala na podjęcie decyzji dotyczącej np. powtórzenia działań) .

W przypadku oceny elementów programu wychowawczego szkoły ewaluacji może podlegać:

• trafność wskazanych zagrożeń oraz problemów;
• zakres oddziaływań wychowawczych;
• dobór metod i narzędzi pracy wychowawczej;
• spójność programów wychowawczych klasy z programem szkoły;
• stopień realizacji zadań w ramach harmonogramu działań na rok szkolny;
• skuteczność oddziaływań wychowawczych (realizacja zadań ujętych w harmonogramie; ocena pracy nauczycieli, organizacji szkolnych i rady rodziców);
• system oceniania (formy, zasady oceniania, formy aktywności uczniów, itp.);
• spójność wewnętrzna dokumentu;
• zgodność z założeniami aktów wyższego rzędu;
• realność;
• wpływ na jakość pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły.

Literatura

• Dzierzgowska I., Wlazło S., Poradnik – mierzenie jakości pracy szkoły, wyd. TERM FRSE-MEN, Warszawa 1996
• Griffin R. W., Podstawy zarządzania organizacjami, tł. M. Rusiński, wyd. PWN, Warszawa 2004
• Jankowski B., Czym jest program szkoły?, [w:] Projektowanie. Materiały dla edukatorów, wyd. CODN, Warszawa 1999
• Knafel K., Żłobecki E., Wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli. Materiały dla edukatorów, wyd. OCDN, Warszawa 1999
• Misztal M., Indywidualny plan rozwoju zawodowego, „Nowa Szkoła” nr 10/2000
• Misztal M., O klasowym programie wychowawczym, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” nr 391/2000
• Misztal M., Planowanie jakości pracy w szkole. Plan pracy szkoły, cz. 1, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 10/2000
• Radno H., Ewaluacja, wyd. TERM FRSE-MEN, Warszawa 1996
• Schools and Quality. An International Report OECD, Paris 1989
• Stróżyński K., Jakość pracy szkoły, wyd. PWN, Warszawa 2003
• Wawak S., Zarządzanie jakością. Teoria i praktyka, wyd. Onepress-Helion, Gliwice 2002
• Wlazło S., Mierzenie jakości pracy szkoły. Część 3, wyd. MarMar, Wrocław 1999
• Żłobecki E., Przykład wdrażania WDN i ROS, [w:] Wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli. Materiały dla edukatorów, wyd. OCDN, Warszawa 1999

Marek Misztal