Wzrost zainteresowania tematyką jakości pracy szkoły, w przeróżnych jej aspektach, spowodował ożywienie rynku wydawniczego. Pojawiające się od początku lat 90. XX w. dzieła autorów zagranicznych oraz krajowych sprawiły, że w chwili obecnej mamy do dyspozycji rozbudowane instrumentarium, w postaci publikacji zwartych oraz opracowań pojawiających się w czasopismach pedagogicznych. Warto zwrócić uwagę także na coraz ciekawsze propozycje internetowe, przede wszystkim specjalistyczne portale. Na potrzeby niniejszego artykułu selektywnej kwerendzie została poddana zaledwie część dostępnych publikacji. Osoby zainteresowane pogłębianiem wiedzy w tym zakresie odsyłam do zestawień wydawniczych i kwerend bibliotecznych.

Wśród publikacji zwartych na podkreślenie zasługuje dorobek Ireny Dzierzgowskiej, przybliżający tematykę mierzenia jakości pracy szkół. Składają się na nią raporty, poradniki oraz opracowania (zob. ta, M. Kalinowska, Mierzenie jakości pracy liceum. Poradnik, OCDN, Warszawa 1999; ta, S. Wlazło, Mierzenie jakości pracy szkoły, MEN, Warszawa 1996; ta, Mierzenie jakości pracy szkoły podstawowej, CODN, Warszawa 2001). Kolejnym autorem jest Stefan Wlazło, aktywny uczestnik i animator programu TERM-IAE, współpracownik wspomnianej I. Dzierzgowskiej, ciągle aktywny autor wielu książek i artykułów (tenże, Jakościowy rozwój szkoły, wyd. MarMar, Wrocław 2002; ibid., Mierzenie jakości pracy szkoły. Część 1-4, wyd. MarMar, Wrocław 1999-2001; ibid., Wewnątrzszkolne mierzenie jakości, wyd. OKiDKITE, Radom 1997). Kwestie organizacji i zarządzania jakością omówili w swoich opracowaniach między innymi Józef Pielachowski, Marek Bugol, Maciej Urbaniak i Klemens Stróżyński (J. Pielachowski, Organizacja i zarządzanie oświatą i szkołą, wyd. empik, Poznań 1999; tenże, Organizacja i zarządzanie oświatą. Poradnik dla dyrektorów oraz pracowników organów je prowadzących i nadzorujących, wyd. empik, Poznań 2003; M. Urbaniak, Zarządzanie jakością: teoria i praktyka, wyd. Delfin, Warszawa 2004; M. Bugol, Zarządzanie przez jakość – zagadnienia społeczne, wyd. UO, Opole 2003; K. Stróżyński, Jakość pracy szkoły, wyd. PWN, Warszawa 2003). Istotny dla jakości pracy szkoły pomiar wyników kształcenia omawia Bolesław Niemierko (m.in.: tenże, Pomiar wyników kształcenia, wyd. WSiP, Warszawa 1999). Autorami, którzy przybliżają historię zarządzania jakością oraz podstawową problematykę związaną z wdrażaniem rozwiązań projakościowych są: Zofia Zymonik i Sławomir Wawak (tenże, Zarządzanie jakością. Teoria i praktyka, wyd. Onepress-Helion, Gliwice 2002; Z. Zymonik, Zymonik Z., Koszty jakości w zarządzaniu przedsiębior-stwem, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2002). Na uwagę zasługują także artykuły z czasopism pedagogicznych: „Nowa Edukacja Zawodowa”, „Przegląd oświatowy”, „Dyrektor szkoły”, „Edukacja i Dialog”, „Nowa Szkoła”, „Kierowanie Szkołą”, „Doradca”, „Edukacja Medialna”, „Wszystko dla Szkoły”, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”.

Pojęcie jakości w ujęciu filozoficznym oznacza pewną właściwość, rodzaj czy też wartość danej rzeczy, zjawiska lub procesu. Jakość może być rozpatrywana w odniesieniu do struktury wewnętrznej przedmiotu (procesu, zjawiska), bądź też w kontekście możliwości jego oddziaływania i wpływania na otaczającą rzeczywistość.
Pośród mnogości definicji, współcześnie przyjmuje się, że jakość jest to stopień spełnienia przez przedmioty stawianych im wymagań, czyli standardów – przyjętych i akceptowanych przez otoczenie oczekiwań względem różnych aspektów funkcjonowania organizacji. Podkreśla się także dominującą rolę klienta w kształtowaniu polityki jakości, wskazując, że najważniejsze jest zrozumienie jego potrzeb i oczekiwań. Przenosząc te uwagi na pole działania szkoły, można zacytować za Stefanem Wlazło, że:

„Jakość pracy szkoły to zadowolenie klientów edukacji, ze spełnienia przez tę edukację standardów”.

Rys. Klienci szkoły

Określenie klient oznacza kogoś, kto stawia wymagania. W edukacji klientami wewnętrznymi są: pracodawcy i pracownicy szkoły, zewnętrznymi zaś: uczniowie i ich rodzice oraz szeroko rozumiane środowisko lokalne. Usytuowanie to determinuje określone oczekiwania i aspiracje związane ze szkołą. Pracodawcy dążą do zatrudniania wysoko wykwalifikowanej kadry, a pracownicy poprzez swoje działania budują prestiż i zaufanie placówki w środowisku lokalnym. Rodzice są bardziej skłonni wysyłać swoje dzieci do szkoły, która osiąga wysokie wyniki, natomiast główny partner szkoły w środowisku – samorząd terytorialny, woli doinwestowywać podmioty stale doskonalące się. Wszyscy zaś zainteresowani są wspieraniem właściwej atmosfery pracy i rozwoju ucznia.
Wspominanie wcześniej standardy wymagań, są ukierunkowywane zewnętrznie i zawarte w obowiązujących aktach prawnych. Do grupy tej zaliczyć można m.in.:

• zapisy podstawy programowej kształcenia ogólnego w zakresie zestawu kompetencji kluczowych koniecznych do opanowania przez ucznia na poszczególnych etapach edukacji;
• standardy egzaminacyjne;
• wymagania dotyczące zasad nadzoru pedagogicznego w obrębie efektów działań, procesów zachodzących w szkole, funkcjonowania placówki w środowisku oraz zarządzania;
• wymagania na poszczególne stopnie awansu zawodowego nauczycieli;
• standardy wojewódzkich określonych przez kuratora oświaty.

Zgodnie z zasadą autonomiczności szkół, tworzone mogą być także, zgodne ze specyfiką placówki, standardy wewnętrzne: edukacyjne i organizacyjne. Standardy są uznane za osiągnięte, jeżeli posiadamy na to dowody – wskaźniki. Te odnaleźć można w dokumentach wewnętrznych szkoły, m.in.: w planie nadzoru pedagogicznego, w planie wychowawczy, profilaktycznym, WDN.

Literatura

• Dzierzgowska I., Wlazło S., Poradnik – mierzenie jakości pracy szkoły, wyd. TERM FRSE-MEN, Warszawa 1996
• Griffin R. W., Podstawy zarządzania organizacjami, tł. M. Rusiński, wyd. PWN, Warszawa 2004
• Jankowski B., Czym jest program szkoły?, [w:] Projektowanie. Materiały dla edukatorów, wyd. CODN, Warszawa 1999
• Knafel K., Żłobecki E., Wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli. Materiały dla edukatorów, wyd. OCDN, Warszawa 1999
• Misztal M., Indywidualny plan rozwoju zawodowego, „Nowa Szkoła” nr 10/2000
• Misztal M., O klasowym programie wychowawczym, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” nr 391/2000
• Misztal M., Planowanie jakości pracy w szkole. Plan pracy szkoły, cz. 1, „Nowy Biuletyn Szkolny” nr 10/2000
• Radno H., Ewaluacja, wyd. TERM FRSE-MEN, Warszawa 1996
• Schools and Quality. An International Report OECD, Paris 1989
• Stróżyński K., Jakość pracy szkoły, wyd. PWN, Warszawa 2003
• Wawak S., Zarządzanie jakością. Teoria i praktyka, wyd. Onepress-Helion, Gliwice 2002
• Wlazło S., Mierzenie jakości pracy szkoły. Część 3, wyd. MarMar, Wrocław 1999
• Żłobecki E., Przykład wdrażania WDN i ROS, [w:] Wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli. Materiały dla edukatorów, wyd. OCDN, Warszawa 1999

Marek Misztal