Upadek powstanie listopadowego z lat 1830-1831 doprowadził do utraty odrębności terytorialnej Królestwa Polskiego i spowodował szereg represji. Dotknęły one uczestników powstania oraz spowodowały ograniczenie posiadanych wcześniej swobód konstytucyjnych (z dawnych instytucji państwowych pozostawiono jedynie Radę Administracyjną oraz Radę Stanu). Dotkliwą stratą była emigracja polityczna, która objęła ówczesne elity społeczne.

Skutki upadku powstania:

• wprowadzenie stanu wojennego na terenie Królestwa Polskiego;
• powołanie najwyższego sądu kryminalnego zajmującego się sadzeniem insurgentów;
• emigracja polityczna;
• orzeczenie przepadku mienia w stosunku do uczestników powstania, aresztowania, przesiedlenia i zesłania;
• masowy zaciąg do wojska carskiego żołnierz polskich;
• zamknięcie Uniwersytetu Warszawskiego oraz Towarzystwa Przyjaciół Nauk;
• poddanie ziem polskich okupacji wojskowej;
• rozbudowanie twierdz: Modlin, Dęblin oraz wybudowanie Cytadeli Warszawskiej;
• zlikwidowanie odrębności ustrojowych Królestwa Polskiego;
• nałożenie na Królestwo Polskie kontruję 22 mln. rubli;
• zniesienie konstytucji i wprowadzenie w jej miejsce statutu organicznego (1832 r.);
• zniesienie unii personalnej z Rosją;
• wprowadzenie granicy celnej pomiędzy Królestwem Kongresowym a Rosją;
• zlikwidowanie odrębności armii i niezależności sędziów;
• prawo nietykalności własności uzależniono od utrzymania postawy lojalności do władz okupacyjnych;
• rusyfikacja urzędów i administracji, czego jaskrawym przejawem było przemianowanie województw na gubernie w 1837 r. (w latach 40. XIX w. zrusyfikowano również system miar i wag);

Zainteresowanych tematem odsyłam do lektury Przepisów ogólnych Statutu organicznego Królestwa Polskiego z 26 lutego 1832 r.

Statut organiczny dla królestwa Polskiego z 26 lutego 1832 r.

Z Bożej dopomagającej łaski, my Mikołaj I, cesarz i samowładca Wszech Rosji, król Polski, etc., etc., etc. Przy ciągłym i usilnem staraniu naszem o dobro narodów, przez najwyższą opatrzność berłu naszemu powierzonych, my ze szczególną uwagą roztrząsaliśmy zasady przyszłej organizacji Królestwa Polskiego i, mając na względzie prawdziwe korzyści i stan tego kraju, oraz miejscowe potrzeby i zwyczaje mieszkańców, przy niezbędnej potrzebie ustalenia ich spokojności i dobrego bytu przez ściślejsze i niezachwiane połączenie z państwem rosyjskim, przepisaliśmy i najłaskawiej. nadajemy Królestwu Polskiemu następne zasadnicze prawa.

I. Przepisy ogólne

Art. 1. Królestwo Polskie przyłączone na zawsze do państwa rosyjskiego stanowi nierozdzielną część tego państwa. Ono będzie miało osobny, do potrzeb miejscowych zastosowany rząd, niemniej swoje własne kodeksa cywilny i kryminalny; i wszystkie dotychczas istniejące po miastach i w gminach wiejskich, nadane im. miejscowe prawa i ustawy pozostają na dawniejszych swoich zasadach i dawnej mocy.

Art. 2. Korona Królestwa Polskiego jest dziedziczoną w osobie naszej i naszych potomków, następców i sukcesorów, stosownie do porządku, dla następstwa tronu Cesarstwa Wszech Rosji przepisanego.

Art. 3. Koronacja cesarzów Wszech Rosji, królów polskich zawiera się w jednym i tymże samym obrzędzie świętym, który będzie się odbywać w mieście stołecznym, Moskwie w obecności deputatów Królestwa Polskiego, wzywanych do uczestnictwa

takowej uroczystości razem z deputatami innych części Cesarstwa.

Art. 4. W przypadkach, w których wedle istniejących dopiero lub na przyszłość wydać się mających przepisów będzie ustano ona w Rosji regencja, władza regenta lub regentki państwa rozciąga się i na Królestwo Polskie.

Art. 5. Wolność wyznania religijnego gwarantuje się w zupełnej mocy, każdemu w szczególności, pod protekcją rządu zachowuje się wolność sprawowania religijnych obrządków publicznie i bez żadnej przeszkody, a różnica w nauczaniu rozmaitych wyznań chrześcijańskich nie może być powodem do wyłączenia kogokolwiek od praw i przywilejów wszystkim mieszkańcom Królestwa nadanych. Osoby duchowne wszelkich wyznań zostają w równym stopniu pod protekcją i dozorem władz przez iwa ustanowionych. Wreszcie, religia rzymsko-katolicka, jako przez największą część poddanych naszych Królestwa Polskiego

wyznawana, będzie zawsze szczególnym przedmiotem opieki i protekcji rządu.

Art. 6. Fundusze, posiadane przez duchowieństwo rzymsko–katolickie i grecko-unickie, uznają się za własność ogólną, nietykalną hierarchii kościelnej każdego z tych wyznań.

Art. 7. Opieka praw rozciąga się jednostajnie na wszystkich mieszkańców Królestwa, bez żadnej różnicy stanu lub znaczenia. Każdy przez osobiste zasługi i talenta może dostąpić w kraju porządkiem w prawie przepisanym wszystkich urzędów i godności.

Art. 8. Wolność osobista każdego zapewnia się i ochrania się mocą istniejących praw. Nikt nie może być aresztowany lub oddany pod sąd, jak tylko w przypadkach prawem przepisanych, za ścisłem zachowaniem porządku w tym celu ustanowionego. Każdy z aresztowanych będzie zawiadomiony przez pismo o powodach zatrzymania go.

Art. 9. Każdy z aresztowanych nie dalej jak w przeciągu pierwszych trzech dni swojego zatrzymania powinien być stawiony przed władza sądowniczą, końcem wybadania go lub osądzenia według porządku przepisanego. Jeśli przy takowem pierwszem śledztwie uznany będzie za niewinnego, odzyskuje natychmiast wolność; równie uwalnia się spod straży i ten, kto w przypadkach prawem przepisanych złoży za siebie dostateczną rękojmię.

Art. 10. Porządek postępowania śledczego i sadowniczego nad najwyższymi urzędnikami Królestwa, jako też osobami obwinionemi w wykroczeniach stanu, będzie przepisany osobnem prawem, na fundamentach zgodnych z istniejącemi w tym celu usta­wami w innych częściach imperium naszego.

Art. 11. Prawo wszelkiej własności osób pojedynczych i stowarzyszonych, tak na powierzchni, jak wewnątrz ziemi znajdującej się uznaje się za święte i nietykalne, a to stosownie do ustaw istniejących. Każdy poddany Królestwa Polskiego ma zupełną wolność przesiedlenia się i przeniesienia swej własności dokądkolwiek zechce, z zachowaniem tylko właściwych w tym względzie przepisów.

Art. 12. Kara konfiskaty majątku stanowi się jedynie za wykroczenie stanu pierwszego rzędu, jak to będzie w szczególności oznaczono w osobnych przepisach.

Art. 13. Ogłoszenie myśli za pośrednictwem druku ulegnie takiemu tylko ograniczeniu, jakie uznanem będzie za nieodbicie potrzebne do zapewnienia winnego uszanowania dla religii, nietykalności władzy najwyższej, nieskazitelności obyczajów i osobistego honoru każdego. W tym celu będą przepisane osobne prawidła, oparte na zasadach, które służyły podstawą do przepisów, istniejących dziś w tej mierze w innych częściach państwa naszego.

Art. 14. Królestwo Polskie będzie miało w stosunku przyzwoitym uczestnictwo w ogólnych wydatkach na załatwienie potrzeb imperium. Część podatków i poborów na ten cel od niego (przynależnych będzie oznaczona z najściślejszą proporcjonalnością przez osobne postanowienie.

Art. 15. Wszystkie podatki i inne pobory, które egzystowały Iw Królestwie Polskim do miesiąca listopada 1830 roku, będą pobierane i na przyszłość trybem dawniejszym dopóty, dopóki rodzaj i ilość tych podatków i poborów nie zostaną przejrzane li ustanowione w inny sposób, końcem porównania i ulżenia, ile nożna będzie, tych ogólnych na potrzeby krajowe powinności.

Art. 16. Skarb Królestwa Polskiego, równie jak i inne gałęzie rządu, mają być zawiadywane oddzielnie od zarządów innych ci imperium.

Art. 17. Dług krajowy Królestwa Polskiego przez nas uznany będzie jak przedtem, gwarantowany rękojmią rządu i uiszczony z dochodów Królestwa.

Art. 18. Bank Królestwa Polskiego i egzystujące po dziś dzień kredytowe dla majątków nieruchomych ustawy będą zostawały, i dawniej, pod opieką rządu.

Art. 19. Porządek stosunków handlowych między Cesarstwem Rosyjskim i Królestwem Polakiem będzie zawsze ustanawiany dnie ze wzajemnemi widokami prowincji połączonych ogólnem krajowem dobrem, lecz mających osobne zarządy.

Art. 20. Wojsko nasze w imperium i Królestwie składa jedną bez rozróżnienia wojsk rosyjskich i polskich. My zostawujemy sobie na przyszłość oznaczenie przez osobną ustawę,

w jakiej proporcji i na jakim fundamencie Królestwo Polskie będzie miało uczestnictwo w ogólnym składzie tego naszego wojska. Liczba wojska, mającego składać straż wewnętrzną Królestwa, będzie również przepisana osobną ustawą.

Art. 21. Ci z poddanych naszych imperium rosyjskiego, którzy osiadłszy w Królestwie Polskiem, posiadają już lub na przyszłość posiadać będą w tym kraju własność nieruchomą, będą używać wszystkich praw krajowcom właściwych, tak równie jak poddani nasi Królestwa Polskiego zamieszkali i mający nieruchomość w innych prowincjach Cesarstwa. My zostawujemy sobie na przyszłość udzielenie naturalizacji w Królestwie Polskiem i innym osobom, chociażby jeszcze w granicach onego nie osiadłym, tak Rosjanom, jako też cudzoziemcom. Poddani nasi Cesarstwa Rosyjskiego, mający czasowe zamieszkanie w Królestwie Polskiem, niemniej poddani nasi Królestwa Polskiego, zamieszkali w innych częściach imperium, podlegają prawom tego kraju, w którym przebywają.

Marek Misztal