W zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej coraz większą rolę odgrywają zespoły interdyscyplinarne działające w obrębie placówek oświatowych. Można przyjąć, że na gruncie szkolnym zespół interdyscyplinarny to grupa specjalistów współpracujących z sobą, w celu udzielania pomocy dziecku i jego rodzinie. By pomoc ta była efektywna zespół diagnozuje pojawiające się problemy, inicjuje działania zaradcze, dokonuje okresowej oceny podejmowanych działań oraz dokonuje niezbędnych korekt aktywności własnej. W codziennej praktyce naturalnym liderem w zakresie udzielania i organizacji przez pomocy psychologiczno-pedagogicznej zajmuje pedagog szkolny.

W większości przypadków pedagog inicjuje i koordynuje działania wychowawczo-opiekuńcze oraz często reprezentuje szkołę w kontaktach z partnerami zewnętrznymi. Dzieje się tak dlatego, że w części gmin logopedzi jak i psycholodzy zatrudniani są na część etatu, często do dyspozycji kilku placówek. Ich przydatność w pracy zespołów interdyscyplinarnych jest więc ograniczona. Decydują o tym głównie kwestie finansowe. Z drugiej strony pedagog szkolny obecny w strukturach oświaty od czterdziestu lat udowodnił swoją przydatność. Z szeroko ujętymi kompetencjami w zakresie diagnozy, profilaktyki, współdziałania, organizowanego wsparcia wtopił się w pejzaż instytucjonalny struktur oświatowych jak i mentalny decydentów. Stąd pragnę skupić się na roli pedagoga szkolnego w procesie programowania pracy szkoły.

Szczegółowe zasady udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym zadania pedagoga określa rozporządzenie MEN z 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach[1]. Wynika to z delegacji zawartej w ustawie o systemie oświaty[2], gdzie stwierdzono, iż: „minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określi ponadto, w drodze rozporządzenia […] zasady udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkołach i placówkach, które powinny tworzyć warunki dla zaspokajania potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów, w szczególności wspomagać rozwój uczniów i efektywność uczenia się”. Wspomniane rozporządzenie nakazuje pedagogowi:

• prowadzenie badań i działań diagnostycznych uczniów, w tym diagnozowanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów w celu określenia przyczyn niepowodzeń edukacyjnych oraz wspierania mocnych stron uczniów;
• diagnozowanie sytuacji wychowawczych w przedszkolu, szkole lub placówce w celu rozwiązywania problemów wychowawczych oraz wspierania rozwoju uczniów;
• udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formach odpowiednich do rozpoznanych potrzeb;
• podejmowanie działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży;
• minimalizowanie skutków zaburzeń rozwojowych, zapobieganie zaburzeniom zachowania oraz inicjowanie różnych form pomocy w środowisku szkolnym i pozaszkolnym uczniów;
• inicjowanie i prowadzenie działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych;
• pomoc rodzicom i nauczycielom w rozpoznawaniu i rozwijaniu indywidualnych możliwości, predyspozycji i uzdolnień uczniów;
• wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Emanacją tych zapisów w ujęciu praktycznym jest plan pracy pedagoga szkolnego. Przedstawiona poniżej redakcja planu oparta jest o schemat 11 zadań szczegółowych: diagnozę środowiska rodzinnego, diagnozę specyficznych potrzeb edukacyjnych i terapeutycznych uczniów, pomoc pedagogiczną stymulującą powodzenia szkolne i osiąganie sukcesów, propagowanie różnorodnych form poradnictwa w zakresie profilaktyki oraz przeciwdziałanie niedostosowaniu społecznemu, kształtowanie postaw prospołecznych, indywidualną opiekę psychologiczno-pedagogiczną, przygotowanie uczniów do wyboru dalszej drogi kształcenia oraz samodzielności życiowej i społecznej, pomoc materialną uczniom, współpracę ze środowiskiem lokalnym, instytucjami wspomagającymi rozwój uczniów oraz tworzenie pozytywnego wizerunku placówki, współpracę z rodzicami, a także rozwój zawodowy i organizację pracy własnej pedagoga szkolnego. Jest to oczywiście propozycja otwarta i należy ją dostosować do potrzeb własnej placówki.

Tab. Plan pracy pedagoga szkolnego

Zadania szczegółowe	Sposoby realizacji
I. Diagnoza środowiska  rodzinnego	1.      Rozpoznawanie sytuacji rodzinnej dziecka. 2.      Przeprowadzanie wizji lokalnych w miejscu zamieszkania dziecka. 3.      Określenie potencjalnych zagrożeń związanych ze środowiskiem rodzinnym i lokalnym dziecka. 4.      Wskazywanie na oczekiwania dziecka, a także jego bliskich w zakresie spodziewanej pomocy i wsparcia ze strony pedagoga oraz zespołu interdyscyplinarnego. 5.      Współpraca z instytucjami oraz partnerami społecznymi szkoły na rzecz pogłębienia diagnozy środowiska rodzinnego i lokalnego dziecka oraz określenia form wsparcia (OPS, PRPR, poradnia psychologiczno-pedagogiczna, policja, kurator sądowy, parafia, sołtysi, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Interdyscyplinarny Zespół ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie). 6.      Monitorowania skuteczności dotychczas podejmowanych form wsparcia środowiska rodzinnego i lokalnego.
II. Diagnoza specyficznych potrzeb edukacyjnych i terapeutycznych uczniów	1.      Rozpoznawanie sytuacji wychowawczej w szkole. 2.      Ocena stanu bezpieczeństwa w szkole poprzez obserwację formalną i nieformalną. 3.      Okresowe przeprowadzanie badań ankietowych wśród uczniów, rodziców i nauczycieli diagnozujących poziom bezpieczeństwa w szkole, w celu określenia mocnych i słabych stron placówki, występujących zagrożeń i oczekiwań. 4.      Wskazywanie na potrzeby dziecka w zakresie bezpieczeństwa w ramach zespołu interdyscyplinarnego. 5.      Rozpoznawanie indywidualnych i grupowych potrzeb edukacyjnych uczniów. 6.      Wskazywanie na edukacyjne potrzeby dziecka w ramach zespołów nauczycielskich. 7.      Współpraca z partnerami społecznymi szkoły oraz instytucjami zewnętrznymi w zakresie optymalizacji podejmowanych działań na rzecz potrzeb edukacyjnych i terapeutycznych. 8.      Monitorowanie skuteczności oddziaływań dostosowawczych i terapeutycznych.
III. Pomoc pedagogiczna stymulująca powodzenia szkolne i osiąganie sukcesów	1.      Podejmowanie działań interwencyjnych i wychowawczych w przypadku zaistnienia sytuacji niepożądanych, zgodnie z obowiązującymi procedurami postępowania. 2.      Monitorowanie realizacji obowiązku szkolnego przez uczniów. 3.      Sporządzanie aktualnych wykazów uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, wymagających dostosowania wymagań edukacyjnych. 4.      Koordynowanie działań związanych z kierowaniem uczniów na badania do poradni psychologiczno-pedagogicznej. 5.      Koordynowanie działań związanych z realizacją zaleceń zawartych w opiniach i orzeczeniach poradni psychologiczno-pedagogicznej. 6.      Udział w pracach zespołów: interdyscyplinarnego oraz nauczycielskich, w celu optymalizacji wsparcia psychologiczno-pedagogicznego. 7.      Udzielanie nauczycielom pomocy w dostosowaniu wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych przez nich programów nauczania do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom. 8.      Udzielanie wychowawcom pomocy w zakresie dostosowania adekwatnego do potrzeb instrumentarium oddziaływań wychowawczych. 9.      Przeprowadzanie ewaluacji działań dostosowawczych i terapeutycznych podejmowanych w szkole na rzecz ucznia.
IV. Propagowanie różnorodnych form poradnictwa w zakresie profilaktyki oraz przeciwdziałanie niedostosowaniu społecznemu	1.      Koordynowanie działań związanych z wdrażaniem i realizacją programów profilaktycznych i psychoedukacyjnych. 2.      Inicjowanie i przeprowadzanie konkursów, akcji oraz przedstawień o charakterze profilaktycznym i psychoedukacyjnym. 3.      Przeprowadzanie zajęć wychowawczych w klasach o charakterze profilaktycznym. 4.      Udzielanie uczniom oraz ich rodzicom pomocy i porad w eliminowaniu napięć spowodowanych niepowodzeniami szkolnymi i rodzinnymi, które wynikają z niedostosowania społecznego. 5.      Przeprowadzanie pedagogizacji rodziców uczniów w zakresie profilaktyki oraz przeciwdziałania niedostosowaniu społecznemu. 6.      Przeprowadzanie okresowej ewaluacji podejmowanych działań.
V. Kształtowanie postaw prospołecznych	1.      Monitorowanie procesów grupowych w ramach środowiska szkolnego, rodzinnego i lokalnego dziecka. 2.      Diagnozowanie potrzeb środowiska szkolnego w zakresie funkcjonowania postaw prospołecznych. 3.      Opracowanie w ramach zespołów interdyscyplinarnych propozycji działań i rozwiązań na rzecz kształtowania postaw prospołecznych i przestrzegania norm oraz zasad współżycia społecznego. 4.      Przeprowadzenie we współpracy z nauczycielami poszczególnych przedmiotów i wychowawcami klas zajęć dotyczących zasad funkcjonowania klasy i szkoły. 5.      Zapoznanie uczniów z ich rolami społecznymi jakie pełnią w środowisku szkolnym, rodzinnym i lokalnym oraz zadaniami jakie się z tym wiążą, a także oczekiwaniami społecznymi wobec nich. 6.      Zapoznanie uczniów i rodziców z rolą i zadaniami: dyrektora szkoły, wychowawców, nauczycieli, pracowników administracji i obsługi, samorządu uczniowskiego i rady rodziców. 7.      Przeprowadzenie we współpracy z wychowawcami i nauczycielami poszczególnych przedmiotów działań mających na celu utrwalenie wśród uczniów i ich rodziców katalogu praw i obowiązków ucznia oraz z zasadami nagradzania i karania uczniów obowiązującymi w szkole, w kontekście praw i obowiązków człowieka i obywatela. 8.      Przeprowadzanie okresowej ewaluacji podejmowanych działań.
VI. Indywidualna opieka psychologiczno-pedagogiczna	1.      Analizowanie sytuacji uczniów wymagających indywidualnego wsparcia psychologiczno-pedagogicznego. 2.      Udzielanie doraźnej i stałej pomocy uczniom w rozwiązywaniu konfliktów rówieśniczych i środowiskowych. 3.      Prowadzenie obserwacji i monitoringu przepadków zachowań dysfunkcyjnych uczniów niedostosowanych społecznie i agresywnych. 4.      Organizowanie wsparcia psychologiczno-pedagogicznego uczniom, w celu eliminowania bądź minimalizowania napięć spowodowanych różnorakimi niepowodzeniami. 5.      Podejmowanie, we współpracy z zespołem terapeutycznym oraz instytucjami wsparcia zewnętrznego, terapii uczniów dysfunkcyjnych, niedostosowanych społecznie oraz ofiar przemocy. 6.      Objęcie indywidualnym wsparciem rodziców uczniów w ramach konsultacji. 7.      Przeprowadzanie okresowej ewaluacji efektywności podejmowanych działań.
VII. Przygotowanie uczniów do wyboru dalszej drogi kształcenia oraz samodzielności życiowej i społecznej	1.      Wspieranie nauczycieli i wychowawców w organizowaniu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem przez ucznia dalszego kierunku kształcenia i rozwoju. 2.      Wskazywanie uczniom ich mocnych i słabych stron w celu stymulowania ich dalszego rozwoju, adekwatnie do wieku i potrzeb dziecka. 3.      Organizacja wizyt studyjnych grup uczniowskich w szkołach gimnazjalnych. 4.      Organizowanie spotkań z przedstawicielami różnych zawodów. 5.      Gromadzenie, we współpracy z nauczycielem biblioteki, materiałów informacyjnych dotyczących oferty edukacyjnej w regionie oraz udostępnianie potrzebnych informacji uczniom i ich rodzicom. 6.      Przeprowadzanie okresowej ewaluacji efektywności podejmowanych działań.
VIII. Pomoc materialna uczniom	1.      Diagnozowanie sytuacji materialnej uczniów ich rodzin. 2.      Koordynowanie działań związanych z kwalifikowaniem uczniów do udziału w wypoczynku letnim finansowanym przez instytucje i organizacje zewnętrzne. 3.      Współpraca z ośrodkiem pomocy społecznej w celu udzielania pomocy uczniom, rodzicom, znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej w zakresie dożywiania w szkole. 4.      Współpraca z ośrodkiem pomocy społecznej w zakresie pomocy w rozpoznawaniu sytuacji materialnej rodzin dzieci ze względu kwalifikowanie się do pomocy materialnej. 5.      Współpraca z organem prowadzącym oraz koordynowanie działań w zakresie organizacji pomocy uczniom w zaopatrzeniu się w podręczniki szkolne. 6.      Udział w pracach szkolnej komisji ds. pomocy materialnej uczniom. 7.      Przeprowadzanie okresowej ewaluacji efektywności podejmowanych działań.
IX. Współpraca ze środowiskiem lokalnym, instytucjami wspomagającymi rozwój uczniów oraz tworzenie pozytywnego wizerunku placówki	1.      Udział w pracach Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Interdyscyplinarnego Zespołu ds. Przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 2.      Współpraca z instytucjami, organizacjami i wspólnotami na rzecz wspomagania rozwoju uczniów szkoły (OPS, PRPR, poradnia psychologiczno-pedagogiczna, policja, kurator sądowy, parafia, sołtysi, urząd miejski). 3.      Redagowanie zakładki na stronie internetowej placówki popularyzującej dobre praktyki  w zakresie oferty edukacyjnej oraz stosowanych form wsparcia uczniów. 4.      Przygotowywanie wspólnie z zespołem interdyscyplinarnym okresowych informacji dla rodziców uczniów, na temat pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły oraz wsparcia psychologiczno-pedagogicznego. 5.      Przeprowadzanie okresowej ewaluacji efektywności podejmowanych działań.
X. Współpraca z rodzicami	1.      Wsparcie rady rodziców w procesie tworzenia programu wychowawczego placówki. 2.      Opiniowanie rocznego planu pedagogizacji rodziców. 3.      Zapoznanie ogółu rodziców z założeniami szkolnego programu profilaktycznego oraz funkcjonujących w placówce form wsparcia psychologiczno-pedagogicznego. 4.      Organizowanie systematycznych konsultacji indywidualnych i grupowych dla rodziców. 5.      Współredagowanie zakładki dla rodziców na stronie internetowej placówki. 6.      Współpraca z radą rodziców oraz radami klasowymi w okresowej ocenie realizacji głównych założeń programów: wychowawczego i profilaktycznego. 7.      Przeprowadzanie okresowej ewaluacji efektywności podejmowanych działań.
XI. Rozwój zawodowy i organizacja pracy własnej	1.      Uczestniczenie w pracach zespołów nauczycielskich oraz interdyscyplinarnych na terenie placówki. 6.      Uczestniczenie w pracach zespołów zewnętrznych: Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Interdyscyplinarnego Zespołu ds. Przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 2.      Współpraca z dyrekcją placówki i redą pedagogiczną w ramach zadań określonych w rocznym planie pracy pedagoga. 3.      Współpraca z samorządem uczniowskim szkoły podstawowej. 4.      Współpraca z pielęgniarką medycyny szkolnej. 5.      Współpraca z radą rodziców. 6.      Systematyczne uczestnictwo w formach doskonalenia zawodowego, podnoszącego kwalifikacje zawodowe. 7.      Prowadzenie dokumentacji pedagoga szkolnego. 8.      Przeprowadzanie okresowej ewaluacji efektywności indywidualnego planu rozwoju zawodowego.

Źródło: opr. własne

W prezentowanej propozycji planu pracy często odnosiłem się do współpracy pedagoga z nauczycielami i wychowawcami, ponieważ nadal w pracy zespołów interdyscyplinarnych niewykorzystywanym w pełni potencjałem są nauczyciele i wychowawcy, którzy traktują pedagoga, logopedę czy psychologa jako oczywiste wsparcie własnych działań, zamykając się jednocześnie w kokonie planów pracy dydaktycznej. Ożywienie tego segmentu aktywności i uczynienie z nauczycieli i wychowawców świadomych uczestników stawiania zespołowych diagnoz i planów naprawczych staje się wyzwaniem każdej organizacji.

Sposób dokumentowania pracy pedagoga szkolnego opisuje rozporządzenie MEN z 29 sierpnia 2014 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji[3]. Możemy w nim przeczytać, że: „Pedagog, psycholog, logopeda, doradca zawodowy, terapeuta pedagogiczny lub inny specjalista zatrudniony odpowiednio w przedszkolu, szkole lub placówce prowadzi dziennik, do którego wpisuje tygodniowy plan swoich zajęć, zajęcia i czynności przeprowadzone w poszczególnych dniach, w tym informacje o kontaktach z osobami i instytucjami, z którymi współdziała przy wykonywaniu swoich zadań, imiona i nazwiska dzieci, uczniów, słuchaczy lub wychowanków, objętych różnymi formami pomocy, w szczególności pomocą psychologiczno-pedagogiczną”. Dodatkowo: „Przedszkole, szkoła i placówka gromadzi, w indywidualnej teczce, dla każdego dziecka, ucznia, słuchacza lub wychowanka objętego pomocą psychologiczno-pedagogiczną dokumentację badań i czynności uzupełniających prowadzonych w szczególności przez pedagoga, psychologa, logopedę, doradcę zawodowego, terapeutę pedagogicznego, lekarza oraz innego specjalistę, a także inną dokumentację związaną z udzielaniem pomocy psychologiczno-pedagogicznej”.

Kościec działalności profilaktycznej i wychowawczej szkoły stanowią programy: wychowawczy i profilaktyczny. Te dwa dokumenty uchwalane przez radę rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną poprzedzone powinny być szeregiem działań analitycznych i przygotowawczych. Ustawa o systemie oświaty opisując istotę programu wychowawczego utrzymuje, iż obejmuje on „wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów, realizowanego przez nauczycieli”. Program profilaktyczny zaś to dokument dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, który obejmuje wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców. Szersze ujęcie roli wspomnianych programów w procesie dydaktyczno-wychowawczym szkoły zawiera rozporządzenie MEN w sprawie z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół[4]. Otóż, jak wskazuje rozporządzenie działania szkoły determinowane są przez szkolny zestaw programów nauczania, który „uwzględniając wymiar wychowawczy, obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego”, program wychowawczy „obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym” oraz program profilaktyki „dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym”. Dalej rozporządzenie podkreśla, że „Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyki tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela”.

Oprócz specyfiki środowiska szkolnego i lokalnego, programując pracę szkoły należy uwzględnić otoczkę prawną, w którą wpisuje się ustawodawstwo z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom i promocji zdrowia. W krótkim komentarzu odniosę się do kilku podstawowych aktów prawych.

Ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii[5] wśród podmiotów realizujących zadania profilaktyczne wymienia wprost przedszkola i szkoły. W myśl ustawy, zakres działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i zapobiegawczej placówek oświatowych powinien obejmować wprowadzanie problematyki zapobiegania narkomanii do programów wychowawczych, poprzez promocję zdrowia psychicznego, zdrowego stylu życia, prowadzenie działalności profilaktycznej w środowiskach zagrożonych uzależnieniem, edukację prawną oraz konieczne działania interwencyjne. Ustawa zwraca uwagę na istotną rolę realizowania w ramach poszczególnych edukacji problematyki promocji zdrowia psychicznego i zdrowego stylu życia, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień dotyczących zapobiegania narkomanii, co w istocie współodpowiedzialnymi za profilaktykę uzależnień wśród dzieci i młodzieży czyni wszystkich nauczycieli. Jednocześnie w ustawie podkreśla się, że szczegółowe zadania z zakresu działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej określa Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii, który zobowiązuje ministerstwo edukacji i podległe jednostki do określonych działań zaradczych.

Według rozporządzenia MEN z 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, formacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii: „Szkoły i placówki prowadzą systematyczną działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i profilaktyczną wśród uczniów i wychowanków, ich rodziców lub opiekunów oraz nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły i placówki w celu przeciwdziałania narkomanii”[6]. Działalność ta powinna mieć walor uprzedzający, mający na celu przeciwdziałanie możliwości pojawienia się zachowań ryzykowanych. Dodatkowo szkoły i placówki oświatowe powinny prowadzić kampanię promującą zdrowy styl życia, ukierunkowaną na:

• zdobycie przez ucznia wiedzy i umiejętności pozwalających na prowadzenie zdrowego stylu życia i podejmowania zachowań prozdrowotnych,
• zbudowanie równowagi i harmonii psychicznej,
• kształtowanie postaw sprzyjających wzmacnianiu zdrowia własnego i innych ludzi,
• kształtowanie środowiska sprzyjającego rozwojowi zdrowia,
• osiągnięcie właściwego stosunku do świata, poczucia siły, chęci do życia i witalności,
• kształtowanie postawy otwartości w życiu społecznym, opartej na umiejętności samodzielnej analizy wzorów i norm społecznych oraz ćwiczeniu umiejętności wypełniania ról społecznych;
• zdobycie konstruktywnego i stabilnego systemu wartości, w tym docenienie znaczenia zdrowia oraz poczucia sensu istnienia.

Kolejnym aktem prawnym jest ustawa z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi[7]. Zgodnie z jej literą zadania w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi wykonuje się przez odpowiednie kształtowanie polityki społecznej, w szczególności zaś poprzez działalność wychowawczą i informacyjną. Zalecenia szczegółowe dla ministerstwa edukacji i placówek oświatowych zawiera Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego[8] uznając, że zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka podkreśla, że działania zapobiegawcze w zakresie ochrony zdrowia psychicznego podejmowane wobec dzieci i młodzieży obejmować powinny między innymi stosowanie zasad ochrony zdrowia psychicznego w pracy szkół, placówek systemu oświaty, placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych. Podobnie jak w cytowanych wcześniej aktach prawnych zadania wynikające z ustawy określone są w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Wreszcie Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS wynikający z ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi[9] zobowiązuje pracowników placówek oświatowych do działań na rzecz zapobieganie zakażeniom HIV wśród ogółu społeczeństwa poprzez „wzrost poziomu wiedzy na temat HIV/AIDS u ogółu społeczeństwa oraz zmiany postaw, ze szczególnym uwzględnieniem odpowiedzialności za własne zdrowie i życie”.

Warto pamiętać, że każdy z ogólnokrajowych programów ma swoje emanacje w postaci programów gminnych, które maja istotny wpływ na konkretyzację zadań profilaktycznych oraz ich finansowanie. W procesie programowania istotna jest także aktualizacja bazy danych, ze względu na zmiany legislacyjne oraz możliwość zakończenia perspektywy czasowej obowiązywania ogólnokrajowych programów profilaktycznych.

Każdy z wymienionych aktów prawnych powinien znaleźć odniesienie nie tylko w programach ogólnoszkolnych, ale również w planach pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczycieli i wychowawców. Dla efektywnego kształtowania postaw i kompetencji prozdrowotnych uczniów należy skonsolidować działania nauczycieli na kanwie treści podstawy programowej kształcenia ogólnego. W tym zakresie partnerami pedagoga szkolnego w procesie programowaniu pracy szkoły stają się wychowawcy i nauczyciele poszczególnych przedmiotów. Owa współpraca wymaga jednak dogłębnej analizy i korekty funkcjonujących już planów pracy, pod kątem wzmocnienia integracji międzyprzedmiotowej oraz nadania działaniom dydaktyczno-wychowawczym nowego impulsu.

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie MEN z 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U.2013.532)
• Ustawa z 7 września 1997 r. o systemie oświaty (Dz.U.1991.95.425 ze zm.)
• Rozporządzenie MEN z 29 sierpnia 2014 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz.U.2014.1170)
• Rozporządzenie MEN w sprawie z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U.2012.977)
• Ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. 2005.179.1485 ze zm.)
• Ustawa z 24 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.875)
• Rozporządzenia MEN z 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, formacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz.U.2015.1249)
• Ustawa z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U.1982.35.230 ze zm.)
• Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U.1994.111.535 ze zm.)
• Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U.2008.234.1570 ze zm.)

[1] Dz.U.2013.532

[2] Dz.U.1991.95.425 ze zm.

[3] Dz.U.2014.1170

[4] Dz.U.2012.977

[5] Dz.U. 2005.179.1485 ze zm. Najnowszą nowelizacją ustawy jest ustawa z 24 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.875).

[6] Dz.U.2015.1249

[7] Dz.U.1982.35.230 ze zm.

[8] Dz.U.1994.111.535 ze zm.

[9] Dz.U.2008.234.1570 ze zm.

Marek Misztal